امید برومندی / مجله اینترنتی اسرارنامه

باغان، روستایی در نزدیکی سبزوار که قرار است از این به بعد بیشتر نام آن را در اخبار و رویدادهای فرهنگی غرب خراسان رضوی بشنویم؛ آن هم به همت و نیت خیر شماری از اساتید عضو در صندوق رفاه اعضاء هیئت علمی دانشگاه حکیم سبزواری که با خریداری خانه باغ تاریخی ترشیزی مرمت و احیای یکی از آثار تاریخی دیار سربداران را در این روستای تاریخی مسیر راه ابریشم مد نظر قرار داده اند.

یکی از آفت هایی که معمولا در ایران گریبانگیر جامعه اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه ها می شود، قطع کامل ارتباط آنان با محیط خارج از کلاس درس و اتاق کارخود و محدود شدنشان در چهارچوب فعالیت های صرفا علمی داخل حصارهای دانشگاه هاست. به طوریکه گاهی اوقات به نظر می رسد بسیاری از مردم شهری مانند سبزوار از اینکه دومین دانشگاه بزرگ و معتبر ملی شمال شرق کشور در شهرشان قرار دارد، جز اجاره دادن خانه های خود به دانشجویان غیرسبزواری اثر دیگری در زندگی هایشان مشاهده نمی کنند و به معنای واقعی انتفاعی نمی برند.

چند سال قبل وقتی دانشگاه حکیم سبزواری اقدام به تعطیلی مراکزی نظیر خانه فرهنگ دانشجو و خانه هنر (انیمیشن) و مرکز آفرینش های فرهنگی و هنری در داخل شهر سبزوار کرد، در نگاه بسیاری از صاحب نظران، این اقدام عقب نشینی و پسرفت کاملا واضحی از سوی جامعه دانشگاهی این شهر نسبت به وظایف و مسئولیت هایی محسوب شد که یک دانشگاه زنده و پویا باید در قبال جامعه ایفا کند. اینک اما در ارتباط با خانه باغ ترشیزی در روستای باغان، خوشبختانه روند برعکسی در حال اتفاق افتادن است. به طوریکه شماری از اساتید این دانشگاه تصمیم گرفتند نگاه بلندنظرانه ای ورای یک محیط آکادمیک خاص را برای خود اتخاذ کنند، تا اثرات و برکات ارتباط دانشگاه با جامعه یک بار دیگر در عرصه میراث فرهنگی دیار سربداران خودنمایی کند.

از مدت ها قبل در بین دوستان و همکارانم با تعدادی از اهالی فرهیخته روستای باغان آشنا شده بودم اما روز یکشنبه 17 اسفند 99 اولین باری بود که اینجانب پا به روستای باغان گذاشتم و چه خوب که اولین مواجهه ام با این روستا با یک رویداد فرهنگی بود. جمع نسبتاً پر تعداد و پر شوری از جوانان سبزواری عضو در گروه سفیران گردشگری در حال تدارک میزبانی از یک مراسم درختکاری در محوطه عمارت زیبایی بودند که اگرچه در چند دهه اخیر به سرعت روند تخریب را طی کرده بود، اما با این حضور جوانان و توجه جامعه علمی سبزوار، می توان انتظار آینده خوبی را برای این بنای زیبا داشت.

مشاهده بخش های به جا مانده از ساختمان در حال تخریب خانه باغ ترشیزی، این فکر را به ذهنم آورد که چه بسا روند تخریب این بنا می توانست همچنان ادامه پیدا کند و من شهروند سبزواری علاقه مند، هیچ وقت حتی با خبر نمی شدم که در فاصله ای تا این حد نزدیک به شهرم چنین اثر تاریخی زیبایی وجود دارد. چه بسا همین حالا نیز در همین روستای باغان، یا شهر سبزوار یا بسیاری دیگر از روستاها و شهرهای منطقه خراسان غربی باز هم چنین ابنیه ارزشمند و ناشناخته ای باشند که در انزوا و خلوت خود رو به تخریبند.

به هرحال خوشبختانه اکنون باغانی ها این فرصت را به دست آورده اند که با توجهاتی که از سمت اساتید دانشگاه حکیم سبزواری و گروه های فعال و علاقه مند در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی سبزوار به سمت یکی از ابنیه تاریخی روستایشان جلب شده، بتوانند بیشتر از گذشته دیده شوند و سهمی در نقشه گردشگری و فرهنگی منطقه سبزوار بزرگ داشته باشند.

هر چند جای خالی نماینده ای از جانب اداره میراث فرهنگی سبزوار و اغلب رسانه های سبزوار در این مراسم به چشم می آمد، اما مشاهده تعدادی از اساتید و مسوولان دانشگاه حکیم سبزواری در این مراسم از جمله شخص رئیس دانشگاه و معاونان او و برخی از چهره های فرهنگی و دانشگاهی دیگر می تواند نقطه امیدی برای پیش رفتن پروژه مرمت خانه باغ ترشیزی و به میدان آمدن مسوولان سایر دستگاه های مرتبط اجرایی شهرستان در ادامه راه باشد. البته به شرط آنکه تجربه تأخیرها و تعلل هایی که با وجود اعلام آمادگی دانشگاه حکیم سبزواری در مرمت و تبدیل خانه مرحوم حمید سبزواری به موزه شعر انقلاب اتفاق افتاد، اینبار در این پروژه تاریخی تکرار نشود.

همچنین حضور چهره هایی چون آقایان مهندس مجتبی کاویان و امیرعلی گرایلی که پیش از این سابقه تعمیر و مرمت خانه های امین التجار مشهدی و الداغی و .... را در کارنامه خود دارند، در جمع کارشناسان و ناظران مرمت خانه باغ ترشیزی امیدواری دیگری برای کسب یک نتیجه عالی در این پروژه است.

رئیس دانشگاه حکیم سبزواری طی سخنانی کوتاه در این مراسم گفت: حفظ محیط زیست برای همه واجب و لازم است و از طرف دیگر میراث فرهنگی نیز شناسنامه و هویت یک ملت است و نیاز به توجه ویژه دارد و لذا دست تک تک همکاران عزیزم در هیئت علمی دانشگاه که متقاعد شدند در زمانی که هیاهوهای سرمایه گذاری در بورس و جاهای دیگر وجود داشته، این پروژه را برای هویت شهر و کشورمان به دست گرفتند.

دکتر علی اصغر مولوی با بیان اینکه میراث فرهنگی نیز مانند درختان کهنسالی هستند که هویت ماست و نیاز به نگهداری دارند گفت: هر جا که رفت و آمد داشته باشد، آباد می شود و انشاالله با این پروژه باغان نیز باغان خواهد بود و داغان نخواهد شد و این درخت ها را نیز امروز می کاریم تا در آینده دیگران از سایه آن استفاده کنند و باعث سرافرازی همه ما باشد.

مجتبی کاویان عضو هیأت علمی و مدیر گروه مرمت دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه حکیم سبزواری نیز در بخشی از مراسم روز یکشنبه در جمع حاضران گفت: در این پروژه ابتدا رسیدگی به مسائل زیربنایی مورد توجه قرار گرفته زیرا وقتی صندوق رفاه اعضای هیئت علمی دانشگاه حکیم سبزواری این ساختمان را تحویل گرفتند بعضی از سقف ها و دیوارهای بنا فروریخته بوده و بقیه بنا هم به زودی در خطر تخریب بود بنابراین فورا با همان مصالح خشتی که از جنس بافت خود بنا بود، دیوارها استوار گردید و سقف ها زده شد. همچنین در قسمت غربی ساختمان، دیوار در حال کج شدن به سمت کوچه و معبر عمومی بوده که برای کنترل آن یک دیوار حمایتی ایجاد و پشتبند ها روی آن اجرا شدند و بادگیرها نیز برای اینکه نمود زیادی داشت مرمت شدند و در کل ساختمان از مرگ حتمی نجات یافت.

وی همچنین تأکید کرد: تا اینجایش را ما انجام دادیم، اما از این به بعد دیگر صندوق توان هزینه بیشتر را ندارد و باید اداره میراث فرهنگی وارد میدان شود. چون این بنا ثبت شده و در واقع وظیفه میراث فرهنگی است که از این به بعد از آن حمایت کند. ما هم تلاش می کنیم مدارک فنی ساختمان را در اختیار میراث بگذاریم تا حمایت های اساسی از اداره کل استان و وزارت خانه اخذ گردد.

این کارشناس ارشد مرمت و احیای ابنیه تاریخی افزود: خانه ترشیزی در روستای باغان یک ساختمان نفیس با تزئینات زیبایی در مرکز یک محوطه فضای باز قرار دارد و از پتانسیل های تاریخی، فرهنگی و اقتصادی خوبی برخوردار است. این عمارت می تواند در آینده با داشتن 5 هزارمتر مربع، مورد بهره برداری فرهنگی و گردشگری قرار بگیرد و خصوصا با روش رویدادمحوری همیشه محل اتفاقات فرهنگی و حضور مردم باشد.

وی تصریح کرد: تلاش ما تنها به جایی نمی رسد، ما از سمت مسوولان امر، میراث فرهنگی شهرستان، استان و کشور نیازمند حمایتیم از این به بعد صندوق رفاه دانشگاه دیگر نمی تواند هزینه بیشتری برای مرمت بنا انجام دهد و تلاش و همت ما فقط صرف احیا و نگه داری فضای سبز می شود و در اولین گام نیز به مناسبت روز درختکاری و هفته منابع طبیعی تعدادی نهال سرو به یاد باغ های ایرانی در محوطه شمالی این بنا کاشته شد.

کاویان در بخش دیگری از صحبت های خود از اساتید دانشگاه حکیم سبزواری که رضایت دادند به اینکه دسترنج و سرمایه شان در اینجا کاشته و هزینه شود و همچنین از اعضای گروه سفیران گردشگری نیز که از چند هفته قبل در اینجا فعالیت دارند، تشکر کرد و گفت: امیدواریم از عید امسال با همت سفیران و برپایی رویدادهای فرهنگی پای مردم به اینجا باز شود و همه مراحل کار زیر نظر تمام کسانی باشد که دل در گروه میراث فرهنگی دارند.

وی همچنین به قرائت چند بیت شعر از حافظ شیرازی پرداخت که به نظر می رسد در ارتباط معنایی با دشواری ها و در عین حال لذت های حوزه کاری خود بود:
ما بی غمان مست دل از دست داده‌ایم
همراز عشق و همنفس جام باده‌ایم
بر ما بسی کمان ملامت کشیده‌اند
تا کار خود ز ابروی جانان گشاده‌ایم
چون لاله می مبین و قدح در میان کار
این داغ بین که بر دل خونین نهاده‌ایم

دکتر سید ابوالفضل حسینی از اساتید و اعضای صندوق رفاه هیئت علمی دانشگاه حکیم سبزواری نیز در این مراسم با تأکید بر اینکه این پروژه با سرمایه استادان دانشگاه حکیم سبزواری و نه بودجه دانشگاه خریداری شده ابراز امیدواری کرد: عمارت ترشیزی پس از مرمت برای جلب توریست، حفظ میراث فرهنگی، تفریح و رفاه همه اهالی فرهنگ و از جمله دانشگاهیان سبزوار و اهالی روستای باغان مورد استفاده قرار بگیرد.

وبسایت دانشگاه حکیم سبزواری نیز در خبری مربوط به این رویداد، نوشته است: باغ ترشیزی در سال ۱۳۹۸ با هدف مرمت، احیا و بهره برداری فرهنگی و گردشگری توسط صندوق رفاه اعضای هیأت علمی دانشگاه حکیم سبزواری خریداری گردیده است. باغ ترشیزی عمارتی است که در اواخر دوره قاجار توسط مرحوم میرزا هادی خان سالار حشمت (سازنده بیمارستان حشمتیه) از والیان دوران قاجار/ پهلوی در روستای باغان سبزوار ساخته شده است. این بنا در دوران پهلوی توسط مرحوم ترشیزی خریداری شده است. در سال ۱۳۸۴ خانم رضایی همسر مرحوم ترشیزی، اقدام به ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کرده که با پیگیری های مدیر وقت میراث فرهنگی سبزوار به شماره ۱۳۱۵۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت می رسد. (منبع)

سجاد اکبری گزارشگر اسرارنامه، که به همراه تیم تحریریه این مجله در مراسم حضور یافته بود، به طور غافلگیرانه و بدون هماهنگی قبلی به اجرای برنامه دعوت شد که با کمک روحیه طنز همیشگی خود توانست فضای مفرحی را فراهم آورد و در عین حال به بیان برخی نکات انتقادی در خصوص انفعال و عملکرد ضعیف مسوولان شهرستان خصوصا در حوزه میراث فرهنگی پرداخت.

گفتنی است: حضور مشتاقانه تعدادی از اهالی و نیز رئیس شورای باغان در مراسم درختکاری محوطه خانه باغ ترشیزی، نشان دهنده روحیه فرهنگدوستی و علاقه مندی مردم این روستا به فعالیت های میراثی و گردشگری بود.

باغان از جمله روستاهایی است که در طول تاریخ در مسیر اصلی راه ابریشم قرار داشته و اکنون نیز همجواری با بزرگراه آسیایی مشهد – تهران و فاصله ای بسیار اندک این روستا از شهر سبزوار موقعیت مکانی مناسبی را برای آن فراهم آورده تا انجام هرگونه سرمایه گذاری های فرهنگی و اقتصادی در این روستا را توجیه پذیر باشد. باغان چند ابنیه تاریخی دیگر نظیر حمام قدیمی، یخدان، برج و باروی کهن روستا و ... نیز دارد که نیازمند رسیدگی و توجهند. این روستا همچنین به خاطر برخورداری از دشتی وسیع و حاصلخیز و همجواری با طبیعت کالشور و پرنده های فصلی که در اکوسیستم منطقه حضور می یابند، از جاذبه های اکوتوریستی بالایی نیز برخوردار است.

حاج فرامرزخان باغانی، نظامی نیکوکاری که چندین موقوفه در غرب خراسان از خود بر جای گذاشته که معروف ترین آن کاروانسرای فرامرزخان است که اکنون به موزه مردمشناسی سبزوار تبدیل شده و نیز حجت الاسلام والمسلمین علی اصغر باغانی نماینده دو دوره مجلس واز نجات یافتگان حادثه بمب گذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی در واقعه 7 تیر 1360 و پدر شهید ناصرالدین باغانی، از جمله مشاهیر روستای باغان هستند.

برای مشاهده گزارش تصویری روی اینجا کلیک کنید.