دفتر بهروز محبی نماینده مردم شهرستان های سبزوار، جوین، جغتای، خوشاب و داورن درباره ضرورت ها و ظرفیت های منطقه ویژه اقتصادی سبزوار مطلبی به شرح زیر را در اختیار یکی از رسانه های محلی غرب خراسان قرار داده است:

آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند؟
مدتی است در سطح رسانه های شهرستان توجهات زیادی به منطقه ویژه اقتصادی سبزوار جلب شده است. اتفاقی که باید آن را به فال نیک گرفت. چرا که تا قبل از این به نظر می رسید پروژه ای با این میزان بالای اهمیت که شماری از دلسوزان و فعالان اقتصادی و توسعه ای دیار سربداران برای به دست آوردن و نگه داشتن امتیاز آن سالها تلاش کرده اند ظاهرا از سوی اکثر رسانه های شهرستان مورد بی اعتنایی و غفلت قرار گرفته بود! گویا باید به قول حضرت حافظ از رسانه های محلی می پرسیدی، آیا بود که گوشه چشمی به منطقه ویژه اقتصادی شهرتان کنید؟ شرایط طوری بود که انگار برای رسانه ها اصلا مهم نبود که در شهر و منطقه ای که بیکاری و عدم وجود پروژه های مهم اقتصادی سالهاست باعث گلایه شهروندان و مهاجرت و بروز برخی ناهنجاری های اجتماعی شده است، اکنون با همت سرمایه گذار بخش خصوصی پروژه ای در حال شکل گیری است که می تواند از اصلی ترین موتورهای محرک توسعه نه فقط برای سبزوار و خراسان رضوی بلکه برای کل منطقه شمال شرق کشور باشد. لذا موافقت مراجع قانونی با اجرای چنین پروژه ای در سبزوار و آمدن بخش خصوصی به پای سرمایه گذاری، شاید در دوران قبل و بعد از انقلاب در این منطقه از کشور بی سابقه بوده باشد.

روحیه مطالبه گری در رسانه ها، روزنه امید اما در چند هفته اخیر فضای رسانه ای شهرستان تغییر محسوسی نسبت به قبل پیدا کرده است و منطقه ویژه اقتصادی سبزوار زیر ذره بین برخی فعالان رسانه ای و اجتماعی رفته است.هر چند در مطالبی که طی این مدت منتشر شده، عمدتا نگاهی انتقادی و بدبینانه نسبت به منطقه ویژه اقتصادی سبزوار حاکم است اما با کمی دقت و بررسی مشخص می شود این انتقادات ناشی از عدم شناخت و اطلاعات ناکافی نسبت به موضوع است ولی در عین حال چیزی از ارزشمندی این روحیه مطالبه گری در رسانه های دیار سربداران کم نمی کند. به هرحال همین که این سئوالات و دیدگاه ها مطرح شده، می تواند فتح بابی برای بیان همه آن چیزهایی باشد که در همه این سالها مردم باید می دانستند اما رسانه ها توجه کافی را برای پرسشگری نسبت به آن نداشتند.

در همین راستا به گفتگویی مفصل با مهندس محمد صفایی بخش کارشناس ارشد مدیریت صنعتی و پژوهشگرحوزه ی توسعه صنعتی سبزوار نشستیم تا از او درباره ظرفیت ها و ویژگی های منطقه ویژه اقتصادی سبزوار و البته تفاوت های چشمگیر مناطق ویژه با مناطق آزاد تجاری و ضرورت هایی که باید از شکل گیری این رح بزرگ در منطقه غرب خراسان حمایت شود، جویا شویم که متن کامل این گفتگو را در ادامه می خوانید:

تعاریف و پیشینه مناطق ویژه اقتصادی

اگر تعاریف قانونی منطقه ویژه که ماهیت و کارکردش را مشخص می کند برای مردم روشن و تبیین بشود بی شک همراهی عموم مردم و مسئولان را به دنبال خواهد داشت.

باتوجه به تعاریف ، مقایسه مناطق آزاد و ویژه در برخی امتیازات ،ممکن و اما در عمده موارد ماهیتی و کارکردی متفاوت است. بنابراین قیاس این دو در همه زمینه ها ، پیش فرضی اشتباه است که مسیر را کاملا به انحراف میبرد و در واقع باعث می شود خشت اول بنا کج نهاده شود. زیرا مناطق ویژه اقتصادی اگرچه از حیث مقررات اشتغال و بعضی از مقررات گمرک مشابه مناطق آزادند اما به دلیل تفاوت متعدد این دو با یکدیگر مقایسه آن ها منطقی به نظر نمی رسد.از دیگر سو با وجود حدود 32 منطقه ویژه اقتصادی فعال با کارنامه هایی متفاوت ، بهتر است منطقه ویژه اقتصادی سبزوار در مرحله نخست با این تعداد قابل توجه از مناطق ویژه مقایسه شود، سپس در صورت لزوم با دیگر مناطق آزاد مورد مطالعه قرار گیرد. بی شک با این رویه قسمت عمده ای از ابهامات مرتفع خواهد شد.

مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به صورت رسمی پس از پایان جنگ تحمیلی آغاز به فعالیت نمودند و در حقیقت با این نگاه شکل گرفتند که میدانی برای تمرین رقابت صنایع و تجارت ایران برای پیوستن به اقتصاد و صنعت جهانی هستند. این محدوده های جغرافیایی محصور به واسطه حضور مبادی گمرکی از سرزمین اصلی تفکیک می شوند و برای تحقق اهداف و ماموریت های خود دارای مزایا و استثنائات قانونی می باشند.

وقتی مناطق آزاد ایجاد شد، یک سری مناطق ویژه هم به وجود آمد صرفا برای کاربردهای تخصصی. مثلا در حوزه معدن، صنعت، پتروشیمی یا نفت و ... مانند منطقه ویژه اقتصادی پارس در جنوب کشور که صرفا در حوزه صنایع وابسته به نفت و گاز است. بعدها مناطق ویژه اقتصادی با گرایش عام به وجود آمد که رویکردشان تجاری-صنعتی بود.

منطقه ویژه اقتصادی سبزوار همچون مناطق ویژه سلفچگان، سرخس، یزد، شیراز ، بیرجند ، لرستان و ... از این دست مناطق می باشد. باتوجه به آمار رسمی دبیرخانه مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی ، حدوداً 32منطقه ویژه اقتصادی فعال در کشور وجود دارد که 13 موردش حوزه ی فعالیت عام دارد و شایسته است در ابتدا برای پیش بینی آتیه احتمالی منطقه ویژه اقتصادی سبزوار، کارنامه این مناطق در مطالعه گرفته شود. باید گفت در حال حاضر بیش از شصت منطقه ویژه مصوب و هفت منطقه آزاد داریم که دو مورد جدید فرودگاه بین المللی امام خمینی و سواحل مکران در حال اضافه شدن به آن است.

تفاوت مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

در بحث تفاوت های منطقه آزاد و ویژه اقتصادی باید توجه شود که مناطق آزاد 5 ویژگی و مزیت دارند که مناطق ویژه اقتصادی فقط 3 مورد از آن ها را دارند.

پنج مزیت مناطق آزاد اقتصادی عبارتند از: 1- معافیت مالیاتی، 2- معافیت های گمرکی، 3- صدور روادید 4-معافیت از قانون کار و 5- معافیت از قوانین پولی و بانکی
از بین این 5 مزیت، موارد 1 و 3 یعنی معافیت مالیاتی و صدور روادید شامل مناطق ویژه اقتصادی نمی شود. البته مناطق ویژه اقتصادی هم معافیت هایی دارند اما معافیت مالیاتی به آن معنی که در قانون آمده، نیست بلکه معافیت مالیاتی مناطق ویژه فقط برای کالا و خدماتی است که در بین مناطق ویژه و آزاد با هم تبادل می شود.

به طور کل در قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه و آزاد اقتصادی 8 هدف برای این مناطق در نظر گرفته شده و در سال 92 در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی که توسط رهبری ابلاغ شد روی 4 مورد از آن ها تأکید شد که عبارتند از تسهیل و گسترش تولید، توسعه صادرات، انتقال فناوری و جذب سرمایه خارجی یا اصطلاحاً تأمین نیازهای ضروری مالی. و ما باید این ها را برای ارزیابی عملکرد شاخص قرار دهیم.


عملکرد مناطق آزاد و ویژه و مسئله صادرات و واردات

از الزامات یک بررسی دقیق و علمی گردآوری اطلاعات و داده هایی با دقت و صحت کافی است از جمله مواردی که موجب تقویت این مهم خواهد بود علاوه بر تهیه آمار از منابع موثق و رسمی، پرهیز از برخورد گزینشی با آمار است.مرجع رسمی و معتبر ارائه آمار درباره عملکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی است و آماری که همین دبیرخانه از عملکرد تجمیعی مناطق آزاد و ویژه بعد از سال 92 ارائه داده، حاکی از آن است که در سالهای 97 و 98 هر سال نسبت به سالهای گذشته 60 درصد افزایش جذب سرمایه گذار خارجی را در مناطق آزاد داشته ایم. همچنین تراز تجاری 89 میلیارد دلار برای مناطق آزاد و ویژه در این سالها، عملکرد مثبتی محسوب می شود. فقط تراز تجارت خارجی در سال 98 در مناطق آزاد و ویژه به صورت تجمیعی حدود 12 میلیارد دلار بوده است.

معمولا اینطور تصور میشود که سازمان های مسئول مناطق آزاد و ویژه اقتصادی چون از واردات سود می برند، عامل تشویق واردات هستند .در بحث صادرات و واردات مناطق ویژه باید به این نکته توجه داشت که تعاریف متنوعی از صادرات و واردات در مناطق آزاد و ویژه می توان قائل شد.امکان صادرات به سرزمین اصلی و به خارج کشور و واردات هم در 4 شکل قابل دسته بندی است. 1- وارداتی که از مناطق آزاد عبور می کند و به سرزمین اصلی می رود 2- واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز کارخانه های مستقر در مناطق آزاد و ویژه 3- واردات کالاهای مصرفی مثل مبلمان اداری و ... برای مصرف در خود منطقه 4- واردات کالای همراه مسافر که حدود 500 میلیون دلار در سال است که این مورد چهارم اصلا مربوط به مناطق ویژه نمی شود و مختص مناطق آزاد است. در نوع اول واردات ، مناطق آزاد همچون دیگر مبادی ورودی کشور در نقش یک دالان و کریدور هستند و باید توجه داشت که وارد کننده کالا از سرزمین اصلی است و مناطق آزاد و ویژه عامل یا مشوق این گونه از واردات نیستند. اگر جایی هم قاچاقی انجام شده باشد متکفل این موضوع نیروی انتظامی و گمرک است نه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی. در واقع وقتی قرار باشد کالایی از طریق مناطق آزاد و ویژه اقتصادی وارد سرزمین اصلی شود با سایر مرزهای گمرکی کشور فرقی ندارد و به لحاظ تعرفه ها هیچ تفاوتی با دیگر مبادی ورودی ندارد فقط در صورتی که ارزش افزوده ای به آن کالا اضافه شده باشد، آن ارزش افزوده شامل برخی معافیت ها می گردد.

به طور مثال شما یک ماده اولیه مثلا ورق فولادی وارد می کنید، در منطقه ویژه با آن اجاق گاز درست می کنید و بعد یا به خارج از کشور صادر می کنید یا به داخل. آنگاه اصطلاحا یک کمیسیون ارزش افزوده تشکیل می شود با نمایندگانی از بانک مرکزی، وزارت صنعت،معدن وتجارت و .. که تعیین می کنند که در این محصول به چه اندازه ارزش افزوده ایجاد شده تا به همان اندازه شامل معافیت گمرکی شود نه بیشتر. پس مناطق ویژه اقتصادی عامل تشویق یا افزایش واردات نیستند و اتفاقا به این شکل عامل ایجاد اشتغال می شوند. به عبارت دیگر شرایط اعمال معافیت گمرکی ایجاد ارزش افزوده می باشد و معافیت گمرکی متناسب با میزان ارزش افزوده است.

باتوجه به مطالب گفته شده و تفکیک آن ها می توان اینطور اظهار کرد که در مجموع مناطق آزاد و ویژه اقتصادی باتوجه به اهداف و ماموریت هایشان نسبت به سرزمین اصلی عملکرد بهتری داشته اند. در واقع قرار بود مناطق آزاد و ویژه اقتصادی زمینه ای برای رقابت ایران با سایر کشورهای جهان برای ورود به بازار جهانی فراهم بیاورند ، اما به هرحال تحریم ها شامل همه کشور می شود.با تدقیق در گزارش های رسمی می توان گفت مناطق آزاد و ویژه به واسطه ی یک سری استثنائات قانونی ، یک مقدار از سرزمین اصلی بهتر عمل کرده اند هم در جذب سرمایه هم در تولید هم در صادرات و هم در جذب تکنولوژی که بخشی از این گزارشات را ملاحظه می فرمایید.

نظر شورای نگهبان برای مناطق آزاد و ویژه

و اما در مورد ایرادات شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام از چند نکته حائز اهمیت نبایست غافل شد.اول اینکه موارد مطروحه مربوط به طرح مصوب شده ی مجلس محترم دهم با عنوان توسعه ی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است و شامل مناطقی است که جدیدا و بر اساس مصوبه سال 98 اضافه شوند. در حالی که قانون منطقه ویژه اقتصادی سبزوار مربوط به مصوبه سال 1389 می باشد.

نکته دوم اینکه یکی از نگرانی ها درمورد مناطق آزاد ، تنفیذ اختیارات دستگاه های اجرایی شهری و روستایی است که موجب انحراف این سازمان ها از وظایف اصلیشان می شود. بی شک مناطق ویژه اقتصادی باتوجه به اینکه در محدوده ی این مناطق هیچ نقطه شهری و روستایی نمی باشد را شامل نمی شود.

یکی از مأموریت هایی که برای سازمان های مسئول مناطق ویژه یا آزاد در نظر گرفته می شود، معرفی ظرفیت های منطقه و فرصت های سرمایه گذاری به سرمایه گذاران و جذب صاحبان صنایع و سرمایه به واسطه مشوق ها و تسهیلاتی همچون نحوه واگذاری اراضی، قیمت اراضی ، تعرفه های انرژی ، صدور مجوز و پایان کار و ... است . بنابراین سازمان مسئول با آماده کردن زیرساخت هایی نظیر آب، برق، گاز، تلفن و اینترنت، جاده کشی، حصارکشی، ایجاد فضای سبز ومشوق چون تعرفه انرژی و وشرایط و نرخ واگذاری اراضی و ...، بسترهای مورد نیاز جذب سرمایه گذاران را فراهم می کند.

وسعت اراضی منطقه ویژه اقتصادی سبزوار 1200 هکتار است. باتوجه به نقش لجستیکی و ماموریت اقتصادی این منطقه با حوزه ی تاثیر گذاری شمال شرق کشور و چشم اندازهای بین المللی و از دیگر سو مقایسه با دیگر مناطقی چون منطقه ویژه اقتصادی دوغارون با 8 هزارهکتار وسعت و منطقه آزاد ماکو با 500 هزارهکتار وسعت ،یعنی چیزی حدود 500 برابر منطقه ویژه اقتصادی سبزوار ، به نظر می رسد وسعت این منطقه با در نظر گرفتن ماموریت های قانونی و شرایط عمومی دیگرمناطق در کشور طبیعی و متناسب باشد. در صورت فراهم شدن این موارد و با توجه به طرح جامع مطالعه شده برای این منطقه در صورت تحقق و بهره برداری از این امتیاز قانونی و با استقرار صنایعی پیش بینی شده که در طرح مد نظر است، زمینه های اشتغال 18 هزارنفر را فراهم می گردد.

منطقه ویژه اقتصادی سبزوار از معدود مناطق ویژه اقتصادی در ایران است که بخش خصوصی به عنوان سازمان مسئول در آن معرفی شده است. با توجه به اینکه حدود 13 منطقه ویژه ا قتصادی با حوزه فعالیت عام (تجاری – صنعتی) داریم ، سنجش کارنامه مناطقی که سازمان مسئولشان دولتی است نسبت به مناطق با سازمان مسئول بخش خصوصی و همچنین با توجه به سوابق موفق بخش خصوصی متولی منطقه ویژه اقتصادی سبزوار در پروژه های زیرساختی همچون فرودگاه بین المللی می توان به کارکرد و مدیریت بهینه این امتیاز در منطقه و شمال شرق ایران امید بیشتری داشت.

مزیت های طلایی منطقه ویژه اقتصادی غرب خراسان

اولین مزیت ای منطقه برای احداث منطقه ویژه اقتصادی، موقعیت استراتژیک و جغرافیایی است. این منطقه در شمال شرق کشور در یک دشت هموار و وسیع و به دور از کوه های بلند و صعب العبور قرار گرفته که از شمال و جنوب و شرق و غرب جاده های اصلی منتهی به آن یک چند راهه یا بهتر است بگوییم یک شاهراه ارتباطی بزرگ و مرکز ثقل جغرافیایی و تجاری در منطقه را به وجود آورده است. یعنی تا شعاع چندصد کیلومترهمه جا را به هم وصل می کند.

این منطقه اگرچه در مجاورت مرزهای کشور نیست ولی به خاطر وجود فرودگاه بین المللی، مرز هوایی محسوب می شود. این مرکز ثقل منطقه قرار گرفتن و داشتن امتیازهایی مثل راه آهن (در حال احداث) با فاصله نزدیک یا قرار گرفتن در جاده ابریشم که در آینده حتما در سرنوشت اقتصادی منطقه تاثیر خواهد داشت... همه از مزیت های جغرافیایی و مواصلاتی در منطقه است.

همچنین ظرفیت های معدنی، کشاورزی، صنعتی به واسطه زیرساخت هایی که وجود دارد می تواند سرازیر منطقه ویژه اقتصادی سبزوار شود. پیشینه تاریخی- تجاری و بالا بودن حجم نقدینگی آن نیز همین را نشان می دهد.

از طرف دیگر فاصله از مراکز نظامی و تعداد روزهای آفتابی ، ریسک پذیری پایین زلزله و ... همه اینها شاخص های لجستیکی و انبارداری خاصی به منطقه می دهد.

از دیگر مزایای منطقه ویژه اقتصادی سبزوار را می توان حضور بخش خصوصی به عنوان سازمان مسئول و وجود فرصت ها و اولویت های متعدد سرمایه گذاری است. از همه مهمتر اراضی مورد نظر مسطح شده، تمام محدوده محصور شده، زیرساخت های فراهم شده از جمله آب ، برق ، گاز، راه دسترسی و....تا سرمایه گذاران بعدی برای پروژه های تکمیلی جذب شوند. یعنی اکنون و همه زیرساخت هایی که برای فعالیت های تولیدی و تجاری نیاز است در آنجا فراهم شده است.

در پایان باید گفت که منطقه ویژه اقتصادی سبزوار به معنای واقعی مانند یک موتور محرک توسعه برای کل منطقه خواهد بود وباید چشم انداز تأثیرش را نه تنها در خراسان رضوی بلکه باید در کل شمال شرق ایران بررسی کرد.

منبع: کانال تلگرامی سلام سربدار