الهام شبانی مقدم / مجله اینترنتی اسرارنامه 

ثبت مدرسه علمیه فخریه باید بطور جد مدنظر قرار گیرد

در ضلع جنوبی خیابان بیهق بنایی قرار گرفته که اکثر شهروندان سبزواری از قدمت و ویژگی های آن بی خبرند. بنایی ارزشمند که برخی آن را با یک حسینیه یا مسجد قدیمی اشتباه می گیرند. حال آنکه این مکان یکی از قدیمی ترین بناهای سبزوار و بهتر بگوییم یکی از قدیمی ترین مدارس دینی ایران است. طبق اسناد تاریخی گفته می شود شیخ طبرسی از علمای بزرگ قرن پنجم (ه.ق) و نویسنده تفسیر ارزشمند مجمع البیان چند سالی را در این شهر و در این مدرسه علمیه به تدریس و تحصیل علم و دانش پرداخته است و بعد از مرگ جسد وی را به مشهد منتقل می کنند.

اما این بنای کهن با وجود جایگاه ارزشمند فرهنگی آن و با وجود شواهد و اسنادی که قدمت تاریخی آن را نشان می دهند و هنوز در فهرست آثار ملی ایران ثبت نشده است و اینکه این بنا تا الان هنوز تخریب نشده، بسیار مایه امیدواری است.

در همین زمینه خبرنگار اسرارنامه گفتگویی داشت با محمود رضا سلیمانی، پژوهشگر آثار میراثی دانشگاه حکیم سبزواری و رئیس سابق میراث فرهنگی سبزوار که برای ثبت این اثر تلاش های زیادی داشته و طرح هایی که به سرانجام نرسیده است .

وی در رابطه با مدرسه فخریه سبزوار گفت: مرحوم پیرنیا در یکی از کتاب های خود قید کرده در سبزوار مدرسه ای به نام فخریه است که قدمت و شناسنامه آن به زمان فخر الدوله دیلمی برمی گردد و جزء اولین مدارس ایران محسوب می شود. متاسفانه در بازگشایی خیابان بیهق در دوره پهلوی بخشی از این مدرسه از بین می رود و جداره مدرسه مجدد ساخته و متصل به خیابان بیهق می شود. اما داخل مدرسه یک بنای عظیم الشان و فاخری است که این جای خوشحالی است که این مجموعه در اختیار طلاب مدرسه علمیه است و اگر تا الان تخریب نشده به دلیل پویایی همین حوزه علمیه است چرا که حوزه نیز به مثابه پشتوانه عظیم فرهنگ ایرانی و اسلامی است و از این مجموعه به خوبی حفاظت می کند.

سلیمانی افزود: در این مدرسه زیر زمینی وجود دارد که قدمت آن به پیش از دوره صفویه بر می گردد و آجرهای بکار رفته در آن شبیه به آجرهای زمان تیموری و ایلخانی است و مدرسه فخریه هم به لحاظ کالبدی و هم مفهومی از عظمت میراثی برخوردار است.

وی اظهار کرد: بسیاری از کارشناسان بر این عقیده اند که مدرسه فخریه در زمره اولین مدارس ایران است و بیهق قدیم و سبزوار کنونی را به عنوان قلمرو دانش بعد از اسلام که اولین رگه های دانش در قلمرو اسلامی در آن شکل گرفته، می دانند. تردد اساتید و دانشمندان اسلامی، اوج و جلال تمدن اسلامی در این مدرسه را حکایت می کند این به معنای یک میراث ارزشمند و انکار ناپذیر مطرح می شود و بسیار اهمیت دارد و ما براساس این موقعیت مفهمومی خیلی از کارهای دیگر در عرصه دانش چه در دانشگاه و چه حوزه علمیه می توانیم انجام دهیم.

پژوهشگر آثار میراثی دانشگاه حکیم سبزواری ادامه داد:این مدرسه خواستگاه آراء متعدد و تفکرات متعدد می باشد و مامن و محلی برای پرورش دانشمندان علماء حکما و فقیه دانان بزرگ و رجال اهل علم که روزگاری در این مدرسه حضور داشته اند، می باشد .

وی اضافه کرد: در اهمیت کالبدی این بنا اگر چه رخ این بنا متعلق به دوره پهلوی اول و دوم است اما زمانی که وارد این مدرسه می شوید در عمق مشاهده خواهید کرد که این بنا متعلق به دوره قاجاریه و صفویه و حتی پیش از صفویه بر می گردد.

وی گفت همین اهمیت مفهومی و کالبدی این بنای ویژه که هر چقدر به کالبد آن نفوذ می کنیم غنی تر می شود سبب شد تا پرونده ثبتی این مدرسه را دو سال قبل در اداره کل میراث فرهنگی استان تشکیل شود و مراحل پایانی خود را در وزارت میراث بگذراند اگر در این دو سال پاسخی برای ثبت این اثر دریافت نشده میراث فرهنگی شهرستان باید پیگیر این موضوع باشد.

سلیمانی در پاسخ به این سئوال که ایا به دنبال تخریب خانه تاریخی امام جمعه سبزوار، امکان تخریب مدرسه فخریه نیز بیش از بیش قوت گرفته است، اظهار کرد: بعید می دانم دفتر امام جمعه محترم با تخریب مدرسه فخریه موافقت کند. در زمانی که بنده سکاندار اداره میراث فرهنگی سبزوار بودم حجت الاسلام مقیسه سبزوار منتهای پشتیبانی را از بناهای تاریخی، فرهنگی و گردشگری سبزوار داشتند بطوریکه با برگزاری نمایشگاه میراث فرهنگی در محل نماز جمعه موافقت کردند و خوشبختانه مورد اقبال عمومی قرار گرفت. به همین دلیل اکنون نمی توانم قبول کنم که امام جمعه محترم موافق چنین جریانی نباشد.

سلیمانی گفت: زمانی که کالبدی را از دست می دهید و معنا و مفهوم قدمت از بین می رود، نمی توان ادعا کرد در یک شهر مانند سبزوار که اولین رگه های دانش بعد از اسلام در آن متبلور است، دانش در چه جایگاهی قرار دارد.

سلیمانی افزود: اکنون نیز حوزه علمیه سبزوار بایستی تاکید بر حفظ بنای فعلی فخریه داشته باشد. مدرسه فخریه می تواند جریان بسیار مهمی را برای حوزه علمیه فراهم کند و از آنجایی در عرصه گردشگری برای حوزه علمیه اقدامی انجام نشده، این مدرسه می توان به مثابه بومگردی ویژه روحانیت شکل بگیرد و این جریان به بازآفرینی و درآمد زائی برای حوزه منجر شود. این بنا با شاخصه های ویژه ای که دارد با یک مرمت و بهسازی، می تواند تبدیل به یک اقامتگاه بومگردی و خانه مسافر اصیل ویژه روحانیت بشود.

وی گفت: این اتفاق تاکنون در ایران رخ نداده و سبزوار با این اقدام به نخستین شهر پیشرو در کشور تبدیل خواهد شد و این اقدام به سه دلیل حائز اهمیت است اول مفهوم بالنده و بزرگ مدرسه فخریه، دوم کالبد بنا که از هزار سال قبل رگه های معماری به تناسب مرمت در این‌مدرسه دیده می شود و سوم مدرسه فخریه می تواند اقتصاد فرهنگی در حوزه مدارس علمیه را فعال کند.

پژوهشگر آثار میراثی سبزوار تاکید کرد: در صورتی که مدرسه فخریه تبدیل به بومگردی شود فعالترین و نخستین موزه حوزه علمیه کشور در حوزه گردشگری خواهد شد. کالبد فیزیکی این مدرسه با زیر زمینی که دارد قابلیت تبدیل به موزه را دارد بدین صورت که اطلاعات شخصیت هایی که در حوزه علمیه و علوم قرآنی از قدیم الایم در این مدرسه درس خوانده و یا فعالیت داشته اند گردآوری شود. با این اقدام نه تنها ثروث فرهنگی و اقتصاد فرهنگی ویژه در بستر خیابان بیهق ایجاد می شود بلکه جایگاه ویژه سبزوار به لحاظ تمدنی و وجاهت عالمانه نشان داده خواهد شد.