وبسایت کنگره بین المللی سربداران که از ابتدای دی ماه 93 شروع به بروز رسانی کرده است، در بخش فارسی زبان خود، خوشبختانه هم به لحاظ گرافیکی و هم به لحاظ محتوای تولیدی، فضای مناسبی را فراهم آورده که می توان از لابه لای مطالب مختلف آن، به شناختی کلی از نهضت سربداران و پژوهش های علمی و فعالیت های فرهنگی و هنری انجام شده پیرامون آن دست یافت.

به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه، وبسایت کنگره بین المللی سربداران در یکی از جدیدترین مطالب خود در گفتگویی که با دکتر احمد خواجه ایم، عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری و از چهره های برجسته علمی و فرهنگی این دانشگاه بزرگ شمال شرق کشور انجام داده، به بررسی کم و کیف منابعی پرداخته، که تا کنون پیرامون نهضت سربداران فراهم آمده است.

متن کامل مصاحبه دکتر احمد خواجه ایم درباره منابع موجود پیرامون نهضت سربداران به نقل از وبسایت کنگره بین المللی در ادامه منتشر می شود:

سربداران عزت ملی ماست

قیام سربداران، در دوران سیاه سلطه مغولان، اولین خیزش عمومی مردمی بود که برای عزت و شرف در خطر افتاده ی خود به پا خاستند و صفحات زرینی بر تارک آسمانی ایران اسلامی ساختند. این قیام در تاریخ ایران کم نظیر است، زیرا نخستین نهضت تمام شیعی پس از ورود اسلام به ایران بود و همچنین این قیام راه را، برای قیام های شیعی دیگر و تثبیت نمودن مذهب شیعه در کشورمان هموار کرد، حال جای سوال است که چرا تا به امروز به این دوره مهم تاریخ کشورمان، آنگونه که شایسته این حرکت سترگ بوده، پرداخته نشده؟و چرا تاکنون محقق یا محققانی در ایران، کتابهای جامع و کاملی درباره این قیام ننوشته اند؟و مهم تر، اینکه چرا محققان ما برای تحقیقات خود درباره سربداران باید به منابع غربی و خارجی استناد کنند؟ والبته چراهای دیگری که شاید در ذهن دوستداران تاریخ و فرهنگ این دیار بوده و همچنان بی پاسخ مانده، برای اینکه پاسخ چرا های خود را بیابیم نزد دکتر” احمد خواجه ایم” مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری رفتیم و از او دلیل این کم لطفی یا بهتر بگویم کم کاری را جویا شدیم، در ادامه می توانید متن این گفتگو را مشاهده کنید.

آسیبهایی که متوجه کتاب های مرتبط با تاریخ سربداران است را بیان بفرمایید؟

به نام خدا، با سلام و تشکر از شما و همکارانتان، حقیقت این است که این مبحث، مبحث بسیار گسترده ای است که ریزه کاری ها و جنبه های مختلفی دارد، اما اگر بخواهم به اختصار این آسیب ها را عنوان کنم،باید بگوییم می توان این مشکلات و آسیب ها را از چند جهت بررسی کرد، ابتدا اینکه منابع کهنی که ما در رابطه با سربداران داریم بیشتر نسخ خطی و کهن تاریخی هستند و چاپ نشده اند،و این خواه ناخواه استفاده و دسترسی به این کتب را برای همگان سخت می کند و برخی دیگر از این کتابهای کهن هستند، که به چاپ رسیده اند، اما متن این ها احتیاج به بازنویسی دوباره دارد، که متاسفانه این کار نیز انجام نشده، مشکل دیگر این است که متاسفانه بسیاری از منابعی که ما در حوزه سربداران می توانیم به آنها استناد کنیم، منابع غربی هستند که بیشتر این کتب نیز در تحلیل های خود از این حرکت، راه به اشتباه رفته اند و نتوانسته اند حقیقت وجودی این قیام را نشان دهند، در دوره متاخر نیز به جزء چندکاری که آقای آژند و چند محقق دیگر انجام داده اند متاسفانه پژوهش علمی و قابل استناد دیگری درکشورمان در این باره صورت نگرفته است.

شما کتب و نسخ کهن و قدیمی،که به تاریخ سربداران می پردازند، راچگونه تحلیل می کنید؟

در پاسخ به سوال شما باید عرض کنم که در رابطه با کتابهای کهن و نسخ قدیمی سه تقسیم بندی وجود دارد: گروه اول کاتبانی هستند که در دربار حاکمان کار می کردند، این ها چون از این حاکمان ارتزاق می کردند، خواه ناخواه مجبور بودند، که به مذاق حاکمان سخن بگویند، ، باید گفت بعضی از کتب این نویسندگان از اعتبار لازم برخوردار نیست، چون آنها امکان اینکه حرف مخالفی بزنند را نداشتند، البته بودند در بین همین نویسندگان درباری، نویسندگانی دوراندیش و عالم مانند “بیهقی”و”جوینی” که این ها، چون در نثر فارسی خبره بودند، سعی در رساندن واقعیت و حرف حق خود در لابه لای امثال، عبارات قرآنی و حدیث به خوانند داشتند و به قولی ” آن کس که ز باغ آشنایی است داند که متاع ما کجایی است”
دسته دوم اما، نویسندگانی هستند که داخل حکومت نبودند و بیرون از گود دستگاه حاکمه وقت می زیستند و برای خودشان می نوشتند، این ها که به قول امروزی ها “درد تاریخ” داشتند، این کاتبان قابل استنادترین گروه هستند، البته که تعدادشان بسیار محدود است، چون در گذشته کسی نمی توانسته تنها از راه نویسندگی گذران عمرکند، دسته سوم بین این دو دسته قرار می گیرد، یعنی گروهی از نویسندگانی که، در عین حالی که مدح حاکمان را داشته اند، اما حاکمان از نیش تند انتقادات اینان در امان نبودند، متاسفانه غالب کتب تاریخی که ما از سربداران داریم، مربوط به دسته اول است، یعنی با اینکه بعضی از نویسندگان درباری حب اهل بیت و عرق شیعی داشتند ( می دانیم که قیام سربداران یک قیام تمام شیعی است) اما آزادی لازم را در بیان دیدگاه ها و سخنان خودشان را نداشتند، البته باید گفت که این مشکل عمده ای نیست و می توان با جمع آوری این کتب و نوشته ها و نقد و بررسی کتب هر دوره از لا به لای همین تضارب آراء نیز به کل معرفتی و بخش عمده واقعیت نهضت سربداران دست یافت، که این مهم نیز نیازمند یک کار دقیق علمی است و هم چنین یک گروه از متخصصان در حوزه های مختلف علمی و مذهبی را می طلبد، که متاسفانه این کار تا به امروز نشده و حال در آستانه برگزاری کنگره بسیاری از دست اندرکاران همایش خودشان منابع مدونی در این باره ندارند.

امروزه بسیاری از مقالات و پایان نامه هایی که به موضوع سربداران می پردازند به منابع خارجی استناد می کنند،شما کتبی که خارجی ها در باره قیام و نهضت سربداران نوشته اند را چگونه ارزیابی می کنید؟

بله متاسفانه بسیاری از منابع امروز ما درباره قیام سربداران کتب غربی هستند، که البته این ها چون با تعالیم برخواسته از اندیشه های سربداران آشنا نبودند، نتوانسته اند این قیام را آن گونه که هست نشان دهند، بیشتر این منابع، قیام سربداران را صرفا در حوزه های اقتصادی بررسی کرده اند و به قولی این قیام را شورش گرسنگان نامیده اند، البته ما منکر این محرومیت ها Picture 025نمی شویم بله، فقر و فاصله طبقاتی بوده، گرسنگی و خشکسالی بوده، ولی ساده اندیشی است که قیام سربداران را حاصل گرسنگی بدانیم، اما چون نگاه غربی ها یک نگاه، دنیا مدارانه است، نتوانستند عمق این قیام را درک کنند، در واقع آنها نتوانستند این را بفهمند که، این قیام در راستای عزت مسلمانان شکل گرفت و اینکه برای یک مسلمان عزت بسیار مهم تر از شکمش است و اگر از مسلمانی تحت تعالیم و مکتب اهل بیت«ع» بوده، بخواهیم بین عزت و گرسنگی یکی را انتخاب کند، شک نکنید که آن عزت است که برای مسلمان مهم و ارجح می باشد.
مطلب دیگری که درباره غربی ها باید گفت این است که این نویسندگان غربی در بسیاری از مواقع مستشارانی بودند، که برای تامین منافع کشور متبوعشان به ایران اعزام می شدند و در پی این تفحص و تحقیق نیز دنبال همین منافع بودند وگرنه آنها بیکار نبودند که به دنبال پژوهش درباره تاریخ و فرهنگ کشورهای دیگر راه بیفتند و فی سبیل ا.. هم کار نمی کردند، اینها برای این به تحقیق و پژوهش می پرداختند،، تا بتوانند از لابه لای این نوشته ها به خلق و خوی و فرهنگ ایرانی و علل خیزش های ایرانیان دست یابند.
باید گفت، متاسفانه غربی ها چیزهایی گفتند و نوشتند، که ما چون نتوانستیم این گفته ها را نقد کنیم و از طرفی چون منبع دیگری نیز نداریم، ناچاریم به این منابع استناد کنیم.

از نویسندگان و کتب جدیدی که به موضوع سربداران پرداخته اند، شما کار کدام نویسنده را خوب و کامل ارزیابی می کنید؟

از کارهای که در چند سال گذشته انجام شده، یک سری از مقالات و نوشته ها از آقای “رسول جعفریان” است، که ایشان به علت اینکه با جنبه های مختلف علمی ،تاریخی ،ادبی و همچنین با شعر ونظم و نثرآشنایی دارند کارهایی دقیق و عالمانه انجام داده اند، ولی اگر بخواهم کتابی را به شما معرفی کنم، کتاب”عروج و خروج سربداران” آقای یعقوب آژند را پیشنهاد می کنم، چون عجالتاً کتابی کامل تر از این کتاب نداریم.

با حرفهایی که عنوان شد به نظر شما چه کارهایی را می توان در بحث کتابشناسی و راست آزمایی تاریخ سربداران، چه در منابع کهن ویا کتب متاخر، انجام داد؟

در بحث کتاب شناسی سربداران چندین کار می توان انجام داد ، اول اینکه فهرستی کامل و دقیق از کتبی که درباره سربداران است یا به آن اشاراتی کرده جمع آوری شود، سپس باید افراد متخصص و عالمی پیدا کنیم، که البته داریم و زیاد هم داریم، ما در ایران کسانی را داریم که چندین برابر پطروشفسکی می دانند، من از این ناراحتم که ما این آدم ها را داریم اما از این داشته ها استفاده نمی کنیم، ما نیروی انسانی کافی داریم، اما متاسفانه برنامه ریزی غربی ها را نداریم و اینکه ما ایرانی ها با کار گروهی و تیمی مشکل داریم،بله می گفتم این افراد متخصص باید به بررسی و تحلیل این کتب بپردازند، یعنی منابع اولیه را به دست بیاوریم و بعد آنها را تحلیل کنیم تا نتیجه جامعی در این مبحث بگیریم و سپس آن را به صورت یک مجموعه به چاپ برسانیم، البته که منابع اولیه نیز دوباره باید منتشرشود زیرا در حوزه تاریخ سربداران این کار لازم است برای اینکه چه بسا من از متن استنباطی بکنم که کس دیگری از همان متن، آن تحلیل را نداشته باشد، بنابراین اصل متن مورد نیاز است.

با توجه به نزدیک شدن به زمان برگزاری کنگره سربداران اگر پیشنهادی به مسئولین کنگره، در باره مبحث منابع و کتب سربداران دارید بفرمایید؟

باید بگویم سربداران عزت ملی ماست، که به آن کم توجهی شده است، در واقع این نهضت اولین خیزش عام علیه مغولان بوده، در زمانه ای که این قوم بیابانگرد قصد منکوب کردن فرهنگ و مذهب ایرانی را داشتند، که البته نتوانستند و خودشان در فرهنگ غنی ایرانی و بزرگی وعظمت دین اسلام حل شدند، اما اگر قصد داریم این کنگره باشکوه برگزار شود، باید بخواهیم، امروزه سربداران در جهان ناشناخته مانده، چون ما نتوانستیم داشته های خود را به جهانیان عرضه کنیم، من معتقدم باید بخش قابل توجهی از بودجه کنگره صرف امور پژوهشی شود، یک همایش بین المللی باید زمینه ساز بدست آوردن نتایج عالی بشود، باید کتابخانه دانشگاه از نظر منابع و کتب سربداران غنی بشود، تا خمیرمایه اصلی در نوشتن تحقیق و مقاله در دسترس پژوهشگر و محقق ما قراربگیرد، که این کارها انجام نشده، البته الان هم اگر بخواهیم دیر نشده و انجام شدنی است، به شرط اینکه یک عزم و اهتمام جدی برای این کارها وجود داشته باشد، که امیدواریم این عزم به وجود آید.
در پایان از شما تشکر می کنیم که وقت خود را در اختیار سایت کنگره قرار دادید.

منبع: وبسایت کنگره بین المللی سربداران

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

گفتگو با استاد حسین ماستیانی خالق تندیس هفت پیکر سربداران