در آیین زرتشتی و دستورات دینی هندوها گومیز نقش مهمی داشته است که همواره به ادرار گاو گفته شده است. . پارسیان هند گومیز را«تارو» و زرتشتیان ایرانی آن را« پاجو» می‌خوانند.
گومیز را به عنوان ماده ای برای تطهیر وپاک شدن می دانسته اند و این آیین در پهلوی به عنوان برشنوم barshanom نامیده می شده که به معنی مراسم غسل وشست شو بوده است وطی قوانینی که در وندیداد (کتاب قانون زرتشتیان ) به آن اشاره شده است، کسانی که به نحوی آلوده شده باشند یا گناهکار شناخته شوند با غسل کردن با آن پاک می شوند. که نحوه استفاده آن، در مسایل مختلف فرق می کند گاهی با نوشیدن وخوردن و گاهی با شست شوی بدن فرد یا اشیائ آلوده تطهیر می شوند.
گوَداتَه، صفت مرکب از اسم یا صفت مفعولی. شاش گاو داده، شاشی که به آیین شرع وقانون دینی از گاو گرفته شده باشد.
گئوش ، مئسمَنَه: شاش گاو، پهلوی  GO.Mez گومیز. جزء نخست به معنی گاو. جزء دوم Mesmanمَئسِمَن، اسم خنثا. شاش. از ریشه mizمیزه. میزیدن ادرارکردن.
به اعتقاد زرتشتیان فردی که به نحوی آلوده شده است و دیو نسوج (دیوبدی، گناه، سیاهی) در بدن او راه یافته باشد باید طی مراحلی خاص وپیچیده برشنوم پاک وتطهیر شود.که این مراحل توسط دو موبد در شرایطی خاص انجام می گیرد و از شرایطی که بایستی حتما رعایت شود موبدان عامل تطهیر برشنوم خود باید طی مراحلی خاص دو بار تطهیر شده باشند.
در مراسم برگزاری برشنوم باید برای تطهیر ظاهری بدن افراد از فرق سر تا انگشت شصت پا با ادرار گاو شستشو داده می شود.برای نمونه از قانونهایی که در وندیداد (کتاب قانون) زرتشتیان بدان اشاره شده است می توان به این موارد اشاره کرد :
راجع به زنی که بچه مرده به دنیا می آورد در فرگرد پنجم بند 45 تا 58آورده شده است:

باید او را در آلونکی دور از آب و آتش و مردم حبس کرد
او باید 3 یا 6 یا 9 جام " گمیز « ادرار گاو نر » " بنوشد تا رحم او پاک شود.
بعد از آن می تواند شیر گرم مادیان یا گاو را بنوشد
ولی نمی تواند آب بنوشد تا 3 شب باید به این گونه بماند
بعد از 3 شب، تن و جامه خود را با گمیز آمیخته با خاکستر و آب،در کنار 9 گودال بشوید.
بعد تا 9 شب بدین منوال تنها می ماند.
بعد از آن تن و جامه خویش را با ادرار گاو و آب می شوید تا پاک شود.
یا مواردی که برای برای حمل کردن جسد مرده به کار می رود :
اوستا در ترجمه جیمز دارمستتر آمده است: «کسانی که جسد مرده را حمل کرده اند باید به فاصله ی سه گام از جسد در زمین نشینند و راتوی پارسا به مزدا پرستان چنین گوید: ای مزدا پرستان، باید شاش گاو حاضر نمایید تا کسانی که مرده را حمل کرده اند تن خود و گیسوی سر خود را شستشو دهند. ای آفریننده جهان جسمانی و ای مقدس، بگو بدانم، از کدام شاش است که مرده کش‌ها باید تن خود و گیسوی خود را شستشو دهند، از شاش گوسفند، از شاش گاو و یا از شاش مرد یا زن؟ اهورامزدا پاسخ داد و گفت: از شاش گوسفند یا از شاش گاو خواهد بود، نه از شاش مرد و نه از شاش زن، مگر زن و مردی که هم خون و از خویشان نزدیک باشند. باید شاش را در دسترس مرده کِش ها بگذارند تا تن خود و گیسوی خودشان را شستشو دهند.»

اما این پاکی تنها برای فرد وموجود زنده نبود گاهی برای اشیاء شامل ظروف ولباس نیز کاربرد داشت.
در وندیداد نیز اشاره شده است که برای تطهیر ظروف بستگی به جنس آن دارد ظروف طلا را یکبار با گومیز شست شو می دهند وسپس آن را به خاک مال کردن وسپس دوباره شستن با آب پاک می شود.اما ظروف نقره را دوبار انجام می دهند وهر ظرفی با جنس گوناگون مراحل خاصی خود را دارد.
واین قوانین خاص در مورد گناهکاران هم بکار می رود هر گناهی قوانین مخصوص به خود را دارد گاهی با شست شوی بدن فرد تطهیر شده است وگاهی با خوراندن آن به همراه خاکستر آتش مقدس به فرد به عنوان خوراک خورانده می شود.
جهت توبه زناکاران وبرخی از گناهان وشفا نیز استفاده می شده است. این نقش آیینی گومیز احتمالا بخاطر خاصیت ضدعفونی کنندگی ادرار (بخاطر وجود آمونیاک) است برای شست و شوی بدن استفاده می شده است.   بسیاری از ملت‌های دیگر نیز مانند ایرانیان از ادرار گاو، گوسفند، گاومیش، اسب یا شتر بهره می‌گرفتند.
منابع :
رضی ،هاشم ،1381 دانشنامه ایران باستان ,جلد1 ،جلد 4
وندیداد ،1376،ترجمه هاشم رضی ،جلد 4
وندیداد 1385،ترجمه هاشم رضی ،جلد 1
اوستا، به ترجمه دکتر دوستخواه، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۹۱، ج ۲
 

 نویسنده: فاطمه خرم پور / کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان

کوچه پس کوچه های پیوند ها

جایگاه مقدس حیوانات در ایران باستان (6) (خروس)