شهر سربداران ، نگین درخشان استان خراسان رضوی
سبزوار مجموعه ای از زیبایی های تاریخی، فرهنگی و مذهبی
قدس آنلاین – سبزوار / سید محسن جعفری : سبزوار یکی از کهن ترین شهرستان ها واقع در غرب استان خراسان رضوی است خطه ای که بیشتر مردم آن را به نام سربداران می شناسند شهری که طبق آخرین کاوش های باستان شناسی در تپه دامغانی ها قدمت آن به ۴۵۰۰ سال قبل از میلاد رسید.
این شهر یکی از چهار شهر نخست شیعه در ایران است که در مسیر زائرین امام رضا سبب شده تا سالانه میزبان میلیون ها مسافر باشد .
سبزوارزادگاه بزرگ مردانی چون حاج ملاهادی اسرار سبزواری، استاد محمد تقی شریعتی ، دکتر علی شریعتی، آیت ا... عبدالاعلی سبزواری، ملا حسین واعظ کاشفی، استاد محمود بیهقی دکتر سیادتی ، و ... است .
پیشینه تاریخی
به استناد قرائن باستان شناسی محوطه های کهن این ناحیه به صورت زیستگاه های وسیع حداقل هزاره سوم پیش از میلاد بر می گردد و از طرفی نشانگر ارتباط فرهنگی ساکنان آن با اقدام متمدن در ایران مرکزی، سیستان و آسیای میانه است در دوره تاریخی جوین و سبزوار قلمرو پارتیان بوده و وجود آتشکده آذر برزین مهر اهمیت تاریخی و مذهبی این منطقه را در دوره ساسانی نشان می دهد.
سبزوار که در گذشته بیهق نامیده می شد در دوران اسلامی شاهد حوادث و تهاجمات بیشماری بوده است ابتدا خسرو گرد مرکز ولایت بیهق بود و از سده های میانی این دوره جای خود را به قصبه سبزوار داد.
مهمترین رویداد این ولایت حمله غزها در دوره غزنوی و سلجوقی و پس از آن به سال 617 هجری قمری یورش سپاهیان مغول به این ناحیه بود تا اینکه بیداد ایلخانان و دست نشاندگان آن ها در اواخر سال 736 هجری قمری موجب قیام گروهی بنام سربداران شد.
پشته باستانی سبزوار
تپه عیدگاه سبزوار یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی این شهر و جزء یكی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه این تپه تنها در عشق آباد تركمنستان با عنوان تپه نمازگاه وجود دارد. کاوشهای انجام شده در این پشته تاریخ قدمت تاریخ سبزوار را به 4500 هزار سال قبل از میلاد رساند.
سبزوار مجموعه ای از زیبایی های تاریخی، فرهنگی و مذهبی در خراسان رضوی
آتشکده آذر برزین مهر
از دیگر آثار تاریخی این مرز و بوم چهار طاقی ریوند است که در میان ارتفاعات شمالی روستای ریوند در 30 کیلومتری شمال سبزوار قرار دارد.
بنای به جای مانده که براساس شواهد معماری و کاوش های باستان شناسی آتشکده ای از دوره ساسانیان است و به احتمال یقین آذر برزین مهر مشهور است این پدیده معماری مشتمل بر یک چهار طاقی بوده که ورودی آن از جبهه شرقی ایجاد شده و از ان طریق با تالار پیرامون چهار طاقی مرتبط می شود. در چهار کنج بنا چهار گوشواره جهت استقرار گنبدی بر روی قاعده مربع ساخته شده است که این گوشواره ها با کاخ سروستان و قصر شیرین قابل مقایسه است.
مسجد پامنار
این بنای مذهبی کهن ترین مسجد شهر سبزوار است که در ضلع جنوبی خیابان بیهق واقع شده است بنای امروزی مسجد با وسعتی حدود 350 متر مربع مشتمل بر شبستان ستوندار و صحن ضلع جنوبی است که بخش الحاقی به این مسجد محسوب می گردد.
شهرت این بنا به پامنار سبب وجود مناره ای مجاور ایوان با ارتفاع بیش از 20 متر است ساقه این مناره آراسته به تزیینات و کتیبه معقلی است که در بخش پایین آن به صورت برجسته دیده می شود بنا به نوشته متون این مسجد در سال 317 هجری قمری به همت "امیر ابوالفضل زیاری" تجدید بنا گردید و در سال 420 هجری قمری نیز توسط "خواجه امیرک دبیر" برای آن مناره ای ساخته شد.
براساس مرمت ها و بازسازی ها در قرون مختلف قدمت این بنا از قرون اولیه اسلامی تا صفویه معاصر تخمین زده می شود.
مسجد جامع
مسجد جامع سبزوار با مساحتی حدود چهار هزار متر مربع مشتمل بر ایوان های قبله، شمالی، صحن، شبستان و رواق در حاشیه جنوبی خیابان بیهق این شهر واقع است بنا بر شواهد معماری بخش های این بنا در طول زمان مرمت و بازسازی شده است.
در ضلع جنوبی ایوان قبله محراب قرار دارد بر بالای آن کتیبه ای به تاریخ1292 هجری قمری و بر راس این ایوان دو مناره آجری دیده می شود در طرفین این قسمت شبستان های با طاق ضربی بلند همزمان با بنای ایوان جنوبی ایجاد شده است .
در دالان سمت شرقی ایوان شمالی مسجد کتیبه هایی به صورت سنگ نوشته از دوران صفویه با تاریخ های 979 و 1136 هجری قمری درباره مراعات سکنه سبزوار و دستوری از شاه طهماسب صفوی ثبت می باشد از عمده تزیینات مسجد جامع سبزوار کاشی هفت رنگ و کاشیکاری خشتی است این بنا ویژگی معماری سده هشتم هجری را نشان می دهد.
مصلی سبزوار
این بنای آجری واقع در حاشیه خیابان مصلی است از این مکان در گذشته به جهت برگزاری نمازهای جمعه و اعیاد استفاده می شد و مشتمل بر چهار طاق اصلی با گنبدی بر فراز آن و ایوانی بزرگ است.
عناصر معماری طرفین ایوان بصورت برج های نیم استوانهای نقش پشتیبان پایه های طرفین ایوان و جلوگیری از رانش دیوارهای این قسمت را داشته اند فضای معمولی چهار طاقی انتهای ایوان دارای گنبدی بلند است که بوسیله آجرهای خفته- راسته پوشش یافته است.
اگر چه برخی از صاحب نظران بنای مصلی را به دوره سربداریه نسبت می دهند اما شیوه ساختمانی آن قابل مقایسه با معماری دوره صفویه است.
کاروانسرای فرامرز خان
این بنا در جبهه غربی میدان کارگر قرار دارد رباط کانون از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است که به استناد وقف نامه موجود در سال 1291 هجری قمری توسط "حاج فرامرز خان" سبزواری جهت استفاده زوار حضرت رضا(ع) در کنار شاهراه خراسان ساخته شده است.
ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می گردد صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف به صحن ساخته شده است در انتهای غرفه ها حجره هایی تعبیه شده که در پشت اتاق های شمالی، شرقی و غربی سالن هایی طویل جهت بارانداز، مال بند و اصطبل در نظر گرفته شده است هم تاکنون قسمتی از این بنا به عنوان موزه مردم شناسی تغییر کاربری یافته است.
مناره خسرو گرد
بر اساس کاوش های باستانی شناسی، مناره خسروگرد میل تک و منفردی است که به منظور راهیابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و همچون فانوس دریایی در کویر نقش راهنمای کاروانیان را برعهده داشته است
این میل به سال ۵۰۵ هجری قمری به دستور"ˈتاج الدوله ابوالقاسم بن سعید"مصادف با حکومت سلجوقیان احداث شده است و به عنوان نمادی از معماری آن عصر قابل تامل است تزیینات این بنای تاریخی شامل آجر نمای تراش و قالب شده در اشکال و فرم های متعدد است.
میل خسروگرد سازه ای آجری است و ارتفاع آن ۲۸ متر است مناره این بنا دارای سه جزء پایه، بدنه و راس است که پایه آن مستطیل شکل و محاط در یک سازه آجری نیم هشت بوده و در بخش هایی از این هشت ضلعی چهار حجره اتاق مانند تعبیه شده است.
بدنه میل مدور و قطر آن از سطح قاعده به سمت راس کم می شود این بدنه دارای تزئینات آجری با آرایه های لوزی نیم بیضی است که دور آن منقش به رشته کتیبه کوفی و اطراف آن با آجر کاری تذهیب شده است.
راس این میل بر روی تونگان یا نعلبکی قرار دارد که بدنه آن دارای تزئینات آجر کاری موسوم به مئاندر (دارای پیچ و خم )می باشد اجرای آجرهای قالب زده با تکنیک سایه روشن و کم شدن از قطر میل تا راس موجب شده در بنا ریتم و حرکت ایجاد شود که این حرکت در بنا و چرخش هارمونی ناشی از تکرار و توالی نقش هندسی لوزی است تا چشم نوازی ویژه ای به رهگذران بدهد اجرای سایه روشن آجرها موجب شده گزند آفتاب کمتر به بدنه بنا برخورد کند و در نتیجه بنا در شلاق سوزان آفتاب کویر محو نشده و از فواصل دور قابل رویت باشد.
آرامگاه حاج ملاهادی اسرار سبزواری
بنای آرامگاه این فیلسوف بزرگ در ضلع جنوبی میدان کارگر شهر سبزوار قرار دارد فضای داخلی آرامگاه شامل طراحی چلیپایی شکل بوده که در آن حجره ها و اتاق هایی تعبیه شده است.
تزئینات، ترمیم و استحکام بخشی آرامگاه در اوایل سال 1340 هجری شنسی توسط انجمن آثار ملی انجام شده است کاشیکاری های رنگارنگ بر زمینه لاجوردی و گنبد فیروزه ای رنگ به بنا جلوه و شکوه خاصی بخشیده است.
بنای اولیه آرامگاه کمی پس از وفات حاج ملا هادی توسط "میرزا یوسف مستوفی المالک" ساخته شد.
این عالم فرهیخته سبزواری در سال 1212 هجری قمری در سبزوار پای به عرصه حیات گذاشت و از همان اوایل به فراگیری علوم دینی پرداخت. پس از عزیمت به شهر های مختلف به مشهد بازگشت و به تدریس حکمت، فقه و تفسیر مشغول شد. مدتی در کرمان متوطن گردید و سپس به زادگاه خود سبزوار بازگشت و در مدرسه فصیحیه تذریس آغاز نمود.
حاج ملاهادی سبزواری متخلص به اسرار در سن 77 سالگی دار فانی را وداع گفت از وی آثار ارزشمنید چون منظومه فلسفه، شرح منظومه در منطق، شرح لیالی، حاشیه بر تجرید و ... به جای مانده است.
امامزاده شعیب بن موسی ابن جعفر (ع)
این آرامگاه مطهر در ناحیهٔ جنوب سبزوار و ضلع جنوبی خیابان رضوی واقع شده و بنایی باشکوه است که سطح آن نسبت به خیابان مرتفع‌تر است. پیش‌تر، در این محل که بیرون حصار و باروی شهر واقع بوده، گورستان عمومی سبزوار قرار داشته است.
بنای امامزاده دارای چهار ایوان کاشیکاری در چهار طرف است. سردرِ جنوبی حرم امامزاده با کاشی، نره‌کاری شده است و در بالای سردر با خط نستعلیق، عباراتی نوشته شده است. کف حرم، سیمانی و به سبک سنگ‌نما ساخته شده است. بلندی حرم در حدود ده متر است و چهار نورگیر روشنایی آن را تأمین می‌کنند.
بخش وسیعی از دیوارهٔ حرم و ایوان، آیینه‌‌کاری شده است. ضریح امامزاده در وسط حرم قرار دارد و از نقره با ستون‌های مطلا ساخته شده است. بر بالای حرم نیز گنبدی کاشیکاری شده با کتیبهٔ قرآنی ساخته‌‌اند.
بنای امامزاده دارای دو مناره است که تا ارتفاع ۵ متری به صورت مربع است و بعد از آن، به شکل هشت ضلعی و در آخر، به استوانهای تبدیل شده است. مأذنه در انتهای قسمت استوانهای شکل مناره قرار دارد. اصل بنای امامزاده احتمالاً از دورهٔ صفوی بر جای مانده است و در قرن اخیر بازسازی و تزئین و تعمیر شده است.
امامزاده یحیی بن موسی بن جعفر (ع)
بنای معروف به آرامگاه امام زاده یحیی بنای معروف به آرامگاه امام زاده یحیی بن زید بن زین العابدین علی بن الامام الشهید المظلوم الحسین بن امیرالمومنین علی (ع) در تقاطع خیابان اسرار و بیهق در مرکز شهر سبزوار قرار دارد.
این بنای تاریخی مشتمل بر فضای داخلی گنبد دار، ایوان و مناره ها و دو فضای ارتباطی است.
اصل حرم در قرن ششم هجری قمری ساخته شده است اما کاشی کاری و ایینه کاری های داخل حرم در قرن چهاردهم هجری و به همت حاج میرزا محمود حقیران ایجاد شده است.
گنبد بقعه با کاشی های زیبای فیروزه ای رنگ پوشیده شده و نمای بنا از خیابان بیهق نیز با کاشی های بسیار نفیس آراسته شده است.
کهن ترین بخش این بنای مقدس گنبد خانه آن است که با پلان مربع و به صورت چهار ایوانی به سبک ویژه معماری سده هفتم و هشتم هجری قمری ساخته شده است.
تزیینات نمای بقعه در سال 1380 ه.ق نصب شده و فضای داخلی آن مزین به کاشی، گچ، سنگ و آینه کاری است.
این مکان در حال حاضر بعنوان یک زیارتگاه مورد احترام و توجه بوده و مکان تاریخی گردشگری سبزوار بزرگ نیز به شمار می آید.
همچنین به تازگی کار کاشی کاری جدید گنبد این امامزاده به پایان رسیده است .
مناره های اصلیاین بنا ۲۹ متر ارتفاع دارد و تزئینات بنا شامل کاشی کاری های بسیار زیبا، آینه کاری، کاربندی و... است.
بنای یادبود بیهقی
این بنا توسط انجمن آثار ملی با طرح و نقشه مهندس جودت در سال 1353 ساخته شده است فرید الدین ابوالحسن علی ابن زید بیهقی معروف به" ابن فندق" از دانشمندان و مولفان قرن ششم هجری است . وی در بیهق ولادت یافت و در شهرهای بزرگ آن روزگار از جمله ری، نیشابور، سرخس و مرو نزد نام آوران علم و دانش زانوی شاگردی بر زمین زد تا اینکه خود سرآمد در فنون ادب، حدیث، فقه، کلام، ریاضیات، حکمت و طب گردید.
این بنای فرهنگی هم اکنون در 30 کیلومتری سبزوار واقع در شهر ششتمد قرار دارد .
صنایع دستی
رایجترین و پر رونق ترین هنر سنتی شهرستان هنر قالیبافی است که در شهر و روستا رواج دارد . اما این هنر نیز مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است . در حال حاضر قالیبافان سبزواری از طرح های مشهدی، تبریزی و کاشانی استفاده می کنند که تعداد آن 22 طرح است در روستای جوین نیز طرح های بلوچی و کردی بیشتر توسط بانوان بافته می شود.
طرح ها و نقشه های قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه بیشتر می توان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.
در گوشه و کنار این شهر می توان مراکز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی را دید بازارهایی که همانند سالیان گذشته در آن استادکاران مشغول کارند.
از جمله این مشاغل سنتی آهنگری، خراطی نمد مالی و نخ تابی است مهمترین سوغات سبزوار کلوچه سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد.
منطقه شکار ممنوع پروند
این محدوده با وسعت حدود 17 هزار هکتار در جنب غربی روستای پروند شهرستان سبزوار واقع است چهره طبیعی این منطقه بصورت کوهستانی، تپه ماهوری و دارای آب و هوای خشک است گونه های گیاهی منطقه شامل تاغ، بنه، درمنه، گز، بادام کوهی، اسکنبیل، اتریپلکس، قیچ و حیات وحس آن نیز حیواناتی چون قوچ، میش، کل بز، آهو و انواع مختلف پرندگان را در بر می گیرد.
پناهگاه حیات وحش شیر احمد
این منطقه با مساحت 22 هزار و 629 هکتار در 5 کیلومتری جنوب سبزوار قرار دارد که بیش از این به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام گردیده بود که در سال 81 به پناهگاه حیات وحش رسمیت یافت .
این منطقه ای از نظر سیمای طبیعی دشتی، کویر و تپه ماهور است که گیاهانی چون تاغ، گز اسپند، خارشتر و ... در ان رشد پیدا می کنند
حیات وحش شیر احمد شاخص آهو است این منطقه اخیراً به تفرجگاهی جهت بازدید عموم تبدیل شده است.
همچنین باغ ملی، پارک امام رضا(ع)، پارک شهربازی، پارک جنگلی شمال شهر، پارک ارم، رودخانه ریوند، رودخانه ششتمد، رودخانه دلبر، طبیعت جغتای ، مناظر طبیعی طبس، طبیعت روستای بلاش آباد و روستای نشیب و استاج از جمله گردشگاه ها و جاذبه های طبیعی این دیار هستند.
آرامگاه بقراط
حاج محمد حسن بقراط فرزند حاج محمد تقی از دانشمندان زمان خود بوده و شعر نیز می سروده و تخلص وی در سروده هایش «فانی» بوده است.
او در سال ۱۲۴۰ خورشیدی در سبزوار زاده شد و در سال ۱۳۳۳ در ۸۳ سالگی درگذشته است. همچنین علاوه بر شعر، در علم طب نیز دستی داشته است و بیماران را با داروهای گیاهی و دستورات پزشکی درمان می کرده است.
سرای معمارزاده
این سرا یکی از ۱۱ سرای قدیمی موجود در شهر است که در میدان اسرار واقع شده، مالکیت این بنا در ابتدا متعلق به یک فرد اهل روسیه بوده و قدمت آن به دوره قاجاریه باز می گردد.
از ویژگی های جالب این بنا وجود دو هشتی در امتداد هم در ورودی های بنا است.
حوض هشت پایه
قدیمی ترین و بزرگ ترین حوض انبار شهر، حوض ۸ پایه است که در چهار راه رضوی قرار دارد.
این حوض با هندسه مستطیل شکل و طاق های چند ترک بر روی ۸ پایه قطور مربع شکل به صورت مخزنی احداث شده است.
یخدان های سبزوار
به دلیل کویری بودن و داشتن تابستان های بسیار گرم و نیاز به مصرف آب خنک ایجاب می کرده است که مردم به فکر احداث بناهایی چون «یخدان» و «آب انبار» باشند.
لذا در گذشته سبزوار دارای چندین مجموعه «یخدان» بوده که در حال حاضر از کل آن ها ۹ یخدان به طور پراکنده در حاشیه جنوب شهر باقی مانده است.
تعدادی از این یخچالها از قسمت راس در حال تخریب هستند و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سبزوار همچنان در خواب خرگوشی به سر می برد.
موزه مردم شناسی سبزوار
موزه مردم شناسی سبزوار در بخش بارانداز و غرفه های اتراقگاه شرقی کاروان سرای حاج فرامرزخان در حاشیه خیابان بیهق شرقی ایجاد شده است.
در این موزه سعی شده گوشه ای از آداب و رسوم، مشاغل و آیین های سنتی منطقه به نمایش بازدیدکنندگان گذاشته شود.
همچنین در موزه نفت شهر هم که در خیابان دکتر فاطمی قرار دارد ادوات و تجهیزات نگهداری و انتقال نفت به نمایش گذاشته شده است.
خانه باغ اسکویی
باغ و عمارت موسوم به "اسکویی" در فاصله 4 کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای "ابارش" واقع است.
مجموع مساحت این مکان ده هکتار بوده و عمارت آن در میان باغ ساخته شده است.
عمارت مزبور در دو طبقه ایجاد گردیده و مشتمل بر طبقه زیر زمین مشتمل بر هشتی، حوضخانه، آب انبار، مطبخ، بادگیرخانه و … می باشد.
طبقه اول از فضاهایی مانند تالار ستوندار شرقی و شمالی، تالار پذیرایی، حجره های نشیمن و … تشکیل شده است.
از جمله عناصر تزیینی این بنا می توان به آجرکاری های نمای بنا، گچبری قسمت های سر ستون ها، حوض خانه و نقاشی بر روی گچبری های حوضخانه اشاره نمود.
قدمت این باغ و عمارت میان آن متعلق به دوره قاجار و مالک آن نیز خاندان اسکویی است ودر آخر ...
معرفی برخی از محله های قدیمی در سبزوار
محله پامنار - محله سبریز -جعفر آباد- دروازه عراق - حمام حکیم -کوچه کلاه فرنگی - کوچه پا درخت -کوچه گود انبار - گوچه قنبرسیاه - پشت مسجد افتخار - نه بام - پادگان عربها - - سروستان – کوچه سرده – کوچه ارگ -کوچه نواش -کوشک - باغ رضوان -عطاملک -آب قصبه – پیرنیا -باغ متولی- سرچشمه- سرقلوه- هفت پیچ (قربانی‌ها) و . . .
منبع : قدس آنلاین
کد: 4553
نظرت را بنویس
ساخت سایت
سبزوار شهر بسیار زیبا و با قدمت تاریخی است من هر وقت که به شهر مشهد مسافرت می کنم دو روز در این شهر که مردم بسیار خون گرمی دارد اسکان می نمایم
