محقق سبزواری از دانشمندان معروف شیعی است که در نشر معارف حقه و ترویج مذهب تشیع جعفری، خدمات درخشانی انجام داده و آثاری گرانبها و ماندگار از خود به یادگار گذاشته است.

مولا محمدباقر بن مولا محمد مؤمن خراسانی سبزواری، در سال 1017 ه . ق در قریه نامن سبزوار به دنیا آمد و در سال 1090 ه . ق از دنیا رفت و در مشهد مقدس در مدرسه ملا میرزا جعفر، جنب مقبره شیخ حر عاملی مدفون شد. از وی دو فرزند به نامهای محمد هادی و میرزاجعفر باقی ماند.

این که نامبرده دوران کودکی را چگونه گذرانیده و تحصیلات اولیه را در کجا به اتمام رسانیده است، در کتابهای رجالی مورد مراجعه نگارنده چیزی دیده نشد. فقط این نکته استنباط می شود که وی در حوزه علمیه اصفهان به تحصیل و سپس به تدریس پرداخته است. با توجه به این که حوزه اصفهان، مکتبی فقهی و فلسفی بود، محقق سبزواری در هر دو رشته، به درجات عالی رسیده است; به طوری که نام وی به عنوان یکی از اکابر علما و محدثان شیعه در قرن یازدهم، در تاریخ ضبط شده است.

محقق سبزواری پس از این که از محضر علمایی مانند مجلسی اول، شیخ بهائی، میرفندرسکی، کسب فیض نمود، خود یکی از اعاظم بزرگ زمان گردید. به همین جهت، در اصفهان شهرت یافت و نزد شاه سلیمان مکرم و معزز گردید و منزلتی ویژه یافت تا جایی که تدریس در مدرسه ملا عبدالله شوشتری به وی تفویض شد و به مقام امامت جمعه و جماعت رسید و به منصب شیخ الاسلامی منصوب گردید.

آثار محقق سبزواری:

چنان که گفتیم وی چون در مکتب فقهی و فلسفی اصفهان پرورش یافته بود، جامع معقول و منقول گردید.

او در زمینه های فلسفه، فقه، اصول، اخلاق و ادعیه بیش از سی اثر گرانبها از خود به جای گذاشته است که مهمترین آنها عبارتند از: ذخیرة المعاد در زمینه شرح ارشاد الاذهان علامه حلی; کفایة الاحکام در تکمیل ذخیرة المعاد; خلافیه به زبان فارسی و در عبادات. مصنف در این کتاب، اختلاف آرا فقهای امامیه را با استدلال بیان نموده است.  رسالة فی صلاة الجمعة در زمینه اثبات وجوب عینی نماز و...

اساتید:

وی از محضر علمای بزرگی در فلسفه و فقه خوشه چینی کرد که مهمترین آنها عبارتند از: شیخ بهائی، میرفندرسکی و ملا حسنعلی شوشتری.

شاگردان:

از آنجا که مرحوم سبزواری جامع معقول و منقول بود، افرادی که از محضر او کسب فیض می کردند، در هر دو جهت، به مقامات بلندی نایل شده اند. مهمترین آنها عبارتند از: ملا محمدبن عبدالفتاح تنکابنی، محقق خوانساری (شوهر خواهرش که به خاطر عظمت علمی اش به استاد الکل فی الکل عند الکل معروف بود)، میرزا عبدالله افندی.

معاصران:

ملا محسن فیض کاشانی با وی دوست صمیمی بود و به اندازه ای رابطه این دو تن صمیمانه بود که مانند آن برای دو نفر معاصر و متنفذ، کم اتفاق می افتد. این دو نفر در بسیاری از عقاید با هم متفق القول بودند. شیخ علی شهیدی که از مخالفان سرسخت دو محقق مذکور بود و نسبتهای ناروایی به آنها داده است که قلم از بیان آنها شرم دارد.

شیوه نوین محقق سبزواری در فقه اسلامی

محقق سبزواری شیوه خاصی در ارائه نظرات فقهی خود انتخاب کرد و راهی نو فرا روی پژوهشگران فقه قرار داد. او با عنایت شدیدی که به کتاب و سنت معصومان علیهم السلام و گریز و ترسی که از به کار بردن استحسانات و دلیل عقلی، اجماع و شهرت فتوایی و اجتهاد به رای داشت، برای خود شیوه فقهی ممتاز و ویژه ای پی ریزی کرد و این شیوه اهمیت روزافزونی کسب نمود. و اینک سزاوار است که نظرات فقهی او در عرصه نوآوری فقهی، مورد توجه قرار بگیرد. عظمت و بزرگی سبزواری می تواند به اهل تحقیق این جرات و شهامت را ببخشد تا با عنایت به مآخذ معتبر فقهی و بی آن که تحت تاثیر فتاوی قدما و شهرت فتوایی قرار گیرند، به استنباط احکام فقهی بر پایه نیازهای گوناگون جامعه دست یازند. نگارنده ضمن مطالعه خصوصیات فقه این فقیه بزرگوار و بررسی نظرات ویژه او در کتابهای فقهی اش، بخصوص، در ذخیرة المعاد و کفایة الاحکام و برخی رساله های دیگر، تلاش کرده است تا این پژوهش نو را به انجام برساند و تاکید می کند که چنین پژوهشی درباره آن محقق بزرگوار، هنوز به انجام نرسیده است. امید است با معرفی این فقیه بزرگ قرن یازدهم، خدمتی به جامعه علمی بنماییم.

نویسنده: ولی الله ملکوتی فر

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه