سلسله مراتب اداری و کشوری در دولت سربداران سبزوار
وبسایت کنگره بین المللی سربداران نوشت:
حکومت سربداران با ساختار دوگانه سیاسی و مذهبی برآمده از اهل فتوت شیعی، توانست با جذب لایه های متفاوت جامعه، خاصه تهی دستان شهری، پیشه وران، و حتی خرده مالکان، حکومتی هرچند کم دوام اما الهام بخش را ایجاد کند.سربداران همچون دیگر حکومت ها تلاش داشتند با ساماندهی یک سازمان اداری، حکومت خود را استمرار بخشند.
حقیقت این است که امروزه اطلاعات و منابع ما در خصوص امور و مناصب کشوری سربداران بسیار کم و اندک است و محدود به برخی از اسامی و عناوین می شود که در کتابها و تذکره های تاریخی از آنها نام برده شده است.
باید اذعان داشت دولتمردان سربداری با حکومتی که عمری در حدود پنجاه سال داشت زمان کمی برای سروسامان و شکل دادن به ساختار و بدنه ی حکومت خود داشتند، که این زمان اندک خود تحت تاثیر درگیری های و کشمکش های داخلی و جنگ های گاه و بیگاه با حکومت های محلی بود. تحت این مشکلات بود که سران سربداری اجبارا از مناصب و عناوینی که سلسله های ماقبل خود وجود داشت، در حکومتشان استفاده می کردند، سلسه مراتبی این مناصب را بر طبق منابع و اطلاعات جسته و گریخته می توان به شرح ذیل عنوان داشت.
۱- وزیر: این عنوان به شواهد کتب تاریخی عالی ترین منصب کشوری در دولت سربداران به شمار می آمده و به نزدیک ترین مشاور رهبران سیاسی گفته می شده است. از وظایف منصب وزیر در دولت سربداران مشاوره مالی، سیاسی و نظارت بر کل دیوان ها بوده است. از وزرای معروف سربداری می توان به “یونس سمنانی “وزیر حسن دامغانی اشاره کرد که به خاطر دخالت در قتل پسر امیرمسعود به دست علی موید به قتل رسید.
۲- اتابک: این منصب که از عهد سلجوقیان شکل گرفته بود، در واقع به فردی گفته می شد که حاکم او را به همراه شاهزاده به ایالتی برای حکمرانی می فرستاد و در واقع اتابک همه کاره آن شاهزاده محسوب می شد. در منابع تاریخی سربداران از فردی به نام “اتابک نصراله جوینی” که اتابک پسر خردسال امیر مسعود بود نام برده شده البته از آنجا که شاکله ی حکومت سربداران مذهبی و به نوعی دور از مناصب سلطنتی بود و عنوان اتابک خود از سلطنت وام می گرفت، بنابراین این منصب در زمان سران سربداری دیگر دیده نمی شود.
۳- مستوفی: مستوفی منصبی بود که در دیوان استیفا کار می کرد و بر حسابرسی تمام امور مالی مربوط به لشکر و دخل و خرج قشون نظارت داشت و در واقع به استیفای ممالک مشغول بود. در کتاب تاریخ طبرستان از ” نیکروز سمنانی ” به عنوان مستوفی امیر مسعود نام برده شده است.
۴- منهی: در کتب تاریخی مرتبط به تاریخ سربداران از این عنوان در دوره “شمس الدین علی“نام به میان آمده است و از شواهد و قرائن چنین به نظر می آید که منهی چشم و گوش حاکمان سربدار در چهار گوشه قلمرو حکومتی شان به شمار می آمدند و کارشان گزارش دادن عملکرد مامورین و سران بلاد به حاکم بود ه و در صورت بروز فساد و ظلمی از ناحیه مامورین حکومتی به رعایا منهی حاکم را آگاه می ساخت.
۵- داروغه: منصب داروغه از مناصبی است که از دوران مغولان به بعد در مناصب حکومتی ایران جایی برای خود باز کرد، وظیفه داروغه برقراری نظم در شهر بود داروغه ها به امنیت شهر نظارت کلی داشتند.
۶- تمغا چی: “تمغا” نام مالیاتی است که در زمانه سربداران بر پیشه وران و زمین داران و سایر حرفه ها بسته می شد و مامورین گرفتن این مالیات ها را تمغاچی می گفتند، این شغل یکی از شغل های مهم زمانه سربداران بوده است و تمغاچی از کارکنان دیوان استیفاء به حساب می آمده، در کتب تاریخی از “حیدر قصاب ” به عنوان تمغاچی شمس الدین نام برده شده است.
۷- رئیس: منصبی مانند کدخدا بوده و رابط بین مردم یک محل یا یک روستا با دولت به حساب می آمده او مالیاتها را از مردم اخذ می کرده و به تغماچی تحویل می داده
۸- نقیب: به بزرگ و رئیس روحانی یک صنف نقیب می گفتند، صاحب این منصب از سادات انتخاب می شده و بنابراین این منصب به نوعی موروثی بوده. نقیب مسئول رسیدگی به امور مذهبی اصناف بوده است.
۹- کلو: رئیس پیشه وران را “کلو”می نامیدند. کار کلو بیشتر در رابطه با مسایل سیاسی و مالی پیشه وران بود، در واقع می توان کلو را رابط بین پیشه وران و دولت سربداران برشمرد. در تاریخ سربداران کلو اسفندیار که رئیس یکی از اصناف بود به رهبریت سربداران رسید.
الهه رامشینی
منبع: قیام شیعی سربداران-یعقوب آژند
مقاله تشکیلات اداری سربداران- هوشنگ خسروبیگی محمودرضا اسفندیار
۱- وزیر: این عنوان به شواهد کتب تاریخی عالی ترین منصب کشوری در دولت سربداران به شمار می آمده و به نزدیک ترین مشاور رهبران سیاسی گفته می شده است. از وظایف منصب وزیر در دولت سربداران مشاوره مالی، سیاسی و نظارت بر کل دیوان ها بوده است. از وزرای معروف سربداری می توان به “یونس سمنانی “وزیر حسن دامغانی اشاره کرد که به خاطر دخالت در قتل پسر امیرمسعود به دست علی موید به قتل رسید.
۲- اتابک: این منصب که از عهد سلجوقیان شکل گرفته بود، در واقع به فردی گفته می شد که حاکم او را به همراه شاهزاده به ایالتی برای حکمرانی می فرستاد و در واقع اتابک همه کاره آن شاهزاده محسوب می شد. در منابع تاریخی سربداران از فردی به نام “اتابک نصراله جوینی” که اتابک پسر خردسال امیر مسعود بود نام برده شده البته از آنجا که شاکله ی حکومت سربداران مذهبی و به نوعی دور از مناصب سلطنتی بود و عنوان اتابک خود از سلطنت وام می گرفت، بنابراین این منصب در زمان سران سربداری دیگر دیده نمی شود.
۳- مستوفی: مستوفی منصبی بود که در دیوان استیفا کار می کرد و بر حسابرسی تمام امور مالی مربوط به لشکر و دخل و خرج قشون نظارت داشت و در واقع به استیفای ممالک مشغول بود. در کتاب تاریخ طبرستان از ” نیکروز سمنانی ” به عنوان مستوفی امیر مسعود نام برده شده است.
۴- منهی: در کتب تاریخی مرتبط به تاریخ سربداران از این عنوان در دوره “شمس الدین علی“نام به میان آمده است و از شواهد و قرائن چنین به نظر می آید که منهی چشم و گوش حاکمان سربدار در چهار گوشه قلمرو حکومتی شان به شمار می آمدند و کارشان گزارش دادن عملکرد مامورین و سران بلاد به حاکم بود ه و در صورت بروز فساد و ظلمی از ناحیه مامورین حکومتی به رعایا منهی حاکم را آگاه می ساخت.
۵- داروغه: منصب داروغه از مناصبی است که از دوران مغولان به بعد در مناصب حکومتی ایران جایی برای خود باز کرد، وظیفه داروغه برقراری نظم در شهر بود داروغه ها به امنیت شهر نظارت کلی داشتند.
۶- تمغا چی: “تمغا” نام مالیاتی است که در زمانه سربداران بر پیشه وران و زمین داران و سایر حرفه ها بسته می شد و مامورین گرفتن این مالیات ها را تمغاچی می گفتند، این شغل یکی از شغل های مهم زمانه سربداران بوده است و تمغاچی از کارکنان دیوان استیفاء به حساب می آمده، در کتب تاریخی از “حیدر قصاب ” به عنوان تمغاچی شمس الدین نام برده شده است.
۷- رئیس: منصبی مانند کدخدا بوده و رابط بین مردم یک محل یا یک روستا با دولت به حساب می آمده او مالیاتها را از مردم اخذ می کرده و به تغماچی تحویل می داده
۸- نقیب: به بزرگ و رئیس روحانی یک صنف نقیب می گفتند، صاحب این منصب از سادات انتخاب می شده و بنابراین این منصب به نوعی موروثی بوده. نقیب مسئول رسیدگی به امور مذهبی اصناف بوده است.
۹- کلو: رئیس پیشه وران را “کلو”می نامیدند. کار کلو بیشتر در رابطه با مسایل سیاسی و مالی پیشه وران بود، در واقع می توان کلو را رابط بین پیشه وران و دولت سربداران برشمرد. در تاریخ سربداران کلو اسفندیار که رئیس یکی از اصناف بود به رهبریت سربداران رسید.
الهه رامشینی
منبع: قیام شیعی سربداران-یعقوب آژند
مقاله تشکیلات اداری سربداران- هوشنگ خسروبیگی محمودرضا اسفندیار
کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
نظرت را بنویس
