جنگل های وسیع تاغ در جنوب شهر سبزوار که اولین تاغزارهای دست کاشت کشور محسوب می شوند و در سال 1344 در اطراف روستای حارث آباد کاشته شدند ، مدتی است که به سرعت در مسیر تخریب قرار گرفته اند.و اسرارنامه تا کنون طی انتشار چندمطلب ، دراین زمینه هشدار داده است.(منبع1) ، (منبع2)

عوامل متعددی در این تخریب نقش دارد که در این بین متأسفانه عامل انسانی مهمترین عامل شناخته شده است.چرا که بعضی از مردم محلی به جهت کسب سود به تدریج به قطع این درختان صبور و مقام می پردازند تا چوب آن را به مصرف سوخت و یا برای درآمدزایی به فروش برسانند. البته به جز عامل انسانی ، موارد دیگری نظیر چرای بی رویه دام که آن هم به طور غیرمستقیم در اثر فعالیت های انسانی است (پرورش بی رویه دام سبک و سنگین در مناطق کویری!) و البته خشکسالی و ... از عوامل این تهدید محسوب می شوند.

بوته های تاغ هرچند در ظاهر درختانی بی ثمر به نظر می رسند ، اما به دلیل تثبیت شن های روان و جلوگیری از گسترش بیابان ها از مهمترین و ارزشمندترین گونه های گیاهی محسوب می شوند. زیرا وظیفه ای که این درختان صبور در حاشیه کویرها انجام می دهند ، تقریبا از هیچ درخت دیگری برنمی آید. زیرا اکثر گونه های گیاهی ازمقاومت کافی برای رشد در نواحی کویری برخوردار نیستند. بدین ترتیب درختان جنگل های تاغ جنوب سبزوار را باید یکی از سرمایه های ملی این منطقه به حساب آورد که سالهاست جلو گسترش بیابان به سمت نواحی داخلی خراسان را گرفته و از شدت طوفان های شن دراین ناحیه کاسته اند.

طوفان های شن همان بلایای طبیعی هستند که در بسیاری از ایام سال زندگی مردم در مناطق جنوب شرق کشور نظیر زابل و جنوب غرب نظیر اهواز و دیگر شهرهای خوزستان را فلج می کنند و به بسته شدن راه ها ، بروز مشکلات و بیماری های تنفسی ، تعطیلی فرودگاه ها ، ادارات و بعضی خسارات مالی و جانی منجر می شوند.

اینک به نظر می رسد اگر این روند تخریب جنگل های تاغ جنوب سبزوار به همین شکل که در چندسال اخیر شدت گرفته ، ادامه یابد ، مردم سبزوار ، مشهد و دیگر شهرهای خراسان باید به تدریج خود را برای افزایش طوفان های فلج کننده شن در بسیاری از ایام سال آماده کنند. مگر اینکه مردم و مسوولان محلی و استانی با اندیشیدن چاره مطلوب هرچه سریعتر جلو این روند را بگیرند.

نکته دردناک این جاست که در مناطق بیابانی هرچند روند قطع درختان و تخریب کامل یک جنگل می تواند در یک مدت کوتاه به ثمر برسد ، اما روند کاشت و رشد یک درخت مقاوم نظیر تاغ ، شاید چند دهه به طول بیانجامد.

بدیهی است در چنین شرایطی باید  بیش از پیش از تاغزارهای سبزوار به عنوان سرمایه های ملی غرب خراسان محافظت به عمل آورد.

اسرارنامه پس از بیان این مقدمه کوتاه به بازنشر گزارش کاملی در رابطه با تخریب سریع جنگل های تاغ سبزوار می پردازد که در حدود دو سال قبل توسط خانم فاطمه مرادزاده یکی از خبرنگاران روزنامه جام جم تهیه شده است.

نکته ناراحت کننده اینجاست که به نظر می رسد علی رغم این هشدارهای دائمی ، روند تخریب جنگل های سبزوار همچنان ادامه دارد و در حال تبدیل شدن به خطری جدی برای شمال شرق کشور است:

 بي‌مهري به جنگل‌هاي دست‌ کاشت

جام جم آنلاين: در سال‌های اخیر جنگل‌های کشورمان مورد بی‌مهری‌های زیادی قرار گرفته که یکی از این مناطق، جنگل‌های دست‌کاشت شهرستان سبزوار است که در چند دهه اخیر به خاطر عوامل آسیب‌رسان انسانی و طبیعی، روند تخریبی به خود گرفته است.

آتش‌سوزی‌های پی‌درپی، تغییر کاربری، تجاوز به مراتع و عرصه‌های جنگلی و خشکسالی و هجوم شن‌های روان از جمله عواملی است که در سال‌های اخیر بخش گسترده‌ای از جنگل‌های کشور را ضعیف و رنجور و تخریب کرده است.

جنگل‌های دست‌کاشت شهرستان سبزوار در استان خراسان رضوی نیز که به منظور جلوگیری از هجوم شن‌های روان و کاهش تاثیرات منفی آن، باصرف هزینه و وقت بسیار شکل گرفته، از این آسیب‌ها در امان نمانده است.

عامل انسانی، اولین تهدید

رییس ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سبزوار در این باره به «جام‌جم» می‌گوید: در سال 1344 به دلیل کویری بودن منطقه و هجوم شن‌های روان به مناطق روستایی و شهری و تبعات منفی ناشی از آن، دولت اقدام به کاشت درخت در سطح 50 هزار هکتار کرد که این محدوده به خاطر رسیدگی و محافظت شدید منابع طبیعی آن زمان، به جنگل‌های تاغ انبوه تبدیل شد.

اسماعیل فیله‌کش به عوامل تهدید و تخریب کننده جنگل‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: اولین تعرض به این جنگل‌ها توسط مردمی صورت گرفت که برای تامین سوخت مورد نیاز خود اقدام به قطع درختان کردند.

وی با بیان این‌که خشکسالی پس از هجوم شن‌های روان به عنوان سومین عامل نابودکننده، رمق این جنگل را گرفته است، می‌افزاید: جنگل‌های مناطق کویری بشدت وابسته به بارندگی بوده و از آنجا که در یک دهه اخیر میزان بارندگی در منطقه بشدت کاهش یافته است، خشکی درختان و ضعیف شدن آنها باعث هجوم آفات به سوی درختان و از پای در آوردن آنها شده است.

جنگل‌ها کم‌پشت شدند

این کارشناس منابع طبیعی، کمبود نیرو برای محافظت از جنگل، ورود ادوات سنگین کشاورزی به جنگل‌ها و نبود قوانین محکم و مستدل در زمینه حفظ جنگل را از دیگر عوامل نابودی درختان دست کاشت منطقه عنوان کرده و تصریح می‌کند: در حال حاضر حدود 10 تا 15 درصد این جنگل‌ها بویژه در مناطق روستایی و دور از دسترس، از بین رفته و بخش اعظمی از آنها نیز خلوت و کم‌پشت شده است.

فیله‌کش با بیان این‌که اکوسیستم‌های مناطق بیابانی در صورت تخریب بسیار دیرتر از سایر مناطق احیا می‌شود، تاکید می‌کند: در مناطق خشک و کویری شرایط به گونه‌ای نیست که در صورت نابود شدن جنگل، بتوان براحتی آن را احیا کرد، بنابراین ضروری است حفاظت، توجه و هزینه بیشتری برای حفظ این سرمایه‌های طبیعی از جانب مسوولان و متولیان لحاظ شود.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سبزوار نیز با بیان این‌که نخستین جنگل دست کاشت تاغ در سال 1344 به مساحت 100 هکتار در ماسه‌زارهای اطراف روستای حارث‌آباد این شهرستان ایجاد شده است، می‌گوید: پس از نتایج مطلوب این برنامه تا پایان سال 1353 با کاشت حدود 40 هزار هکتار جنگل‌کاری ادامه یافت، به طوری که امروزه سن دیرزیستی این جنگل‌ها حدود 45 سال است.

مسعود وظیفه‌دار یزد با بیان این‌که این جنگل‌ها نخستین جنگل‌های دست کاشت کشور است که در مناطق حارث‌آباد، فسنقر و برزو این شهرستان قرار گرفته است، در خصوص احیای این جنگل‌ها می‌افزاید: احیا و اصلاح تاغزارها با وسعت فراوان آن نیازمند زمان و تخصیص اعتبار مالی مناسب است.

وی با اشاره به سن دیرزیستی مفید درختچه تاغ که حدود 20 تا 25 سال است، عبور از این سن را مصادف با بروز انواع بیماری‌ها، حمله قارچ‌ها و آفت‌ها می‌داند و تصریح می‌کند: هجوم آفت «ملخ کوهاندار» تاغ به تاغزارها طی سالیان گذشته فشار بیش از حدی بر این عرصه‌های ارزشمند وارد کرده است. ضمن این‌که افزایش بیش از حد تراکم نونهال‌ها در این عرصه‌ها نیز سبب ایجاد رقابت برای دستیابی به آب و مواد غذایی خاک شده است.

بهره‌برداری بیش از حد

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سبزوار ادامه می‌دهد: از آنجا که توان زیستی اکوسیستم بیابان بسیار شکننده و پایین است، بهره‌برداری بیش از حد از این توان، موجب سیر قهقرایی جنگل و مراتع بیابانی می‌شود.

به گفته وظیفه‌دار ضعف اقتصادی روستانشینان اطراف جنگل‌های دست کاشت و کمبود و گرانی سوخت‌های فسیلی در این مناطق نیز سبب دست‌اندازی و بهره‌برداری غیرقانونی از این جنگل‌ها شده است.

وی عدم فرهنگ‌سازی و وجود باورهای قدیمی در خصوص استفاده از چوب تاغ برای طبخ نان و غذا برای مصارف روزمره و برگزاری مجالس مذهبی را از دیگر معضلات موجود جنگل‌های دست کاشت بیابانی در سبزوار عنوان می‌کند.

جنگل‌ها احیا می‌شود

وظیفه‌دار یزد اصلاح روش‌های کشت چندگونه‌ای، اصلاح و احیای تاغزارهای پیر و مخروبه، قرق کردن و حفاظت از این مناطق، افزایش میزان جریمه‌ برای متعرضان و دریافت سند برای اراضی ملی به منظور کوتاه کردن دست متصرفان را از اقدامات این نهاد برای برطرف کردن معضلات مذکور بیان و خاطرنشان می‌کند: با توجه به اعتبارات تخصیصی همه ساله بخشی از تاغزارهای مخروبه احیا و اصلاح می‌شود.

وی با بیان این‌که تاغزارهای مناطق حارث‌آباد، فسنقر و برزو با توجه به وسعت یاد شده، نیازمند زمان و تخصیص اعتبار مالی مناسب است، می‌گوید: حفاظت و حراست از تاغزارها با ایجاد یگان حفاظت از جنگل‌ها و مراتع به صورت جدی دنبال می‌شود.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سبزوار با بیان این‌که سبزوار دارای 486 هزار و 424 هکتار منطقه تحت تاثیر فرسایش بادی است، تصریح می‌کند: برای رسیدن به نقطه مطلوب برای طرح‌های تثبیت شن و بیابانزدایی فاصله فراوانی داریم.

وظیفه‌دار در خصوص پروژه‌های جدید در مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی در این شهرستان نیز به کانون بحرانی فرسایش بادی «بادقوس» به مساحت 71 هزار و 112 هکتار در بخش داورزن این شهرستان اشاره می‌کند و می‌گوید: اجرای پروژه‌های تثبیت شن و بیابان‌زدایی در این منطقه از سال 1384 آغاز شده و تاکنون عرصه‌ای در حدود 1000 هکتار تحت اجرای این طرح‌ها قرار گرفته است.

فاطمه مراد زاده - گروه ایران

منبع: روزنامه جام جم

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

هشدار برای سبزواری ها، طوفان های سهمگین شن در راه است