سبزوار شهر دانشوران بیدار و ریشه فرهنگی خراسان است که شمار زیادی از دانشمندان و چهره های برجسته سیاسی ، فرهنگی ، مذهبی وهنری ایران زمین در طول قرن های متمادی از این شهر برخاسته اند.
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه ، یکی از دانشمندان برجسته سبزوار که متأسفانه تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده ، اما در عصر خود صاحب اندیشه ای رفیع و مرتبه علمی بالایی در علوم مذهبی و سیاسی بود که نظریات او چند قرن پس از درگذشتش هنوز هم دارای کاربرد و جایگاه علمی والایی  در نظام فکری جمهوری اسلامی ایران است، محقق سبزواری است که در 1017 هجری قمری در روستای نامن سبزوار پای به عرصه حیات نهاده و در بزرگسالی به اصفهان رفت و منصب امامت جمعه و شیخ الاسلامی این شهر مهم ایران را که در آن زمان پایتخت کشور بود ، برعهده گرفته است.(منبع)
این عالم برجسته و اندیشمند سیاسی و مذهبی قرن یازدهم هجری در بخشی از نظریات خود ، رابطه دولت ، اقتصاد و امنیت اجتماعی را مورد بررسی قرار داده است که اسرارنامه در ادامه به مرور این بخش از اندیشه های محقق سبزواری می پردازد :

از نظر محقق سبزواری منشأ تشکیل اجتماع، نیازهای اقتصادی است. وی آورده است که "انسان در معاش محتاج است به اجتماع و این اجتماع را در عرف ِعلما وحکما تمدن گویند." اما منشأ ضرورت ِتشکیل دولت را ایجاد امنیت و جلوگیری از پایمال شدن حقوق هم نوعان توسط همنوعان می داند. به جهت اهمیت این بحث ناگزیریم که متن آن را، گرچه اندکی هم طولانی است، بیاوریم:
"چون داعیه های مردمان مختلف است و همه نفوس طلب منفعت خود می کنند و هر نفسی از پی غرضی می رود، بعضی را میل به شهوات بوده و بعضی را میل به مال و بعضی را میل به غلبه و استقلال، اگر ایشان را به طبایع ایشان گذارند هریک آن چه دیگری دارد خواهد و کار به خصومت و نزاع انجامد و به اضرار و اهلاک یکدیگر مشغول شوند و هریک از شغلی که در معاونت یکدیگر دارند بازمانند و فایده جمعیت و معاونت باطل شود. پس بالضروره نوعی از تدبیر باید که هریک را به حدّی، که مستحق آن باشد، قانع گرداند و به حق خویش برساند و دست هریک از تعدی و تصرف در حقوق دیگران کوتاه گرداند و به شغلی که تعلق به او دارد، مشغول گرداند و این تدبیر محتاج است به صاحب شریعت؛ یعنی پیغمبر... تا احکام، از جانب خدای عزوجل به خلق برساند... و آن قانون عظمای شریعت است." "و چون همه خلق، به طوع و رغبت، انقیاد شرع و فرمان برداری احکام الهی نکنند، ایشان را حاکمی عادل باشد که به لطف و عنف، خلق را بر طاعت و انقیاد احکام الهی بدارد و."

وی چگونگی تشکیل دولت را این گونه توضیح داده است:
"و بباید دانست که مبادی حصول دولت ها آن باشد که جماعتی آرای ایشان موافق افتد و در معاونت و مظاهرت یک شخص اتفاق کنند و در موافقت دل و اتحاد رأی به منزله یک شخص باشند و در مساعدت و در معاونت به منزله اعضای یک بدن. وجه آن که مبدأ حصول دولت، اتفاق است، آن است که هر شخصی از اشخاص انسانی را قوّتی باشد به حدی معین و اندازه معین، و چون اشخاصبسیار جمع شوند، قوّت مجموع بر نسبت عدد اشخاص مضاعف شود."
محقق سبزواری دولت ها را در دو گروه طبقه بندی می کند:

1- سلطنت فاضله: که بنای سیر و اطوار ملک بر قواعد عقل و مناهج شرع بوده،ازسلوک ِمنهج ِتوسّط و اعتدال، که موافق میزان عدل است، قدم بیرون نگذارد. و غرض از آنتکمیل نفس خود و دیگران باشد... پادشاهی که بر منهج اول باشد، تمسک به عدالت کند ورعایا را به جای دوستان و اصدقا دارد و بلد را از خیرات عامه مملو سازد و عنان شهوات خود را به دست عقل دهد و مالک خود باشد... و مراد به خیرات عامّه امن بود و سکون و آرام و مودّت و دوستی با یکدیگر و عدل و عفاف و لطف و احسان و وفا و امثال آن."

2- سلطنت ناقصه: که آن را سلطنت تغلّبی خوانند. و غرض از آن، آن باشد که به جور و تعدّی و پیروی هوا و هوس و دواعی نفسانی و تحریکات شیطانی خلق را در تحت بندگی خود درآورده، قوی و آلات ایشان را در مصارف آرزوهای شهوانی و غضبی خود صرف نمایند و در جور و تعدی و ستم بر خلق بی باک باشند... کسانی که به این راه روند"، ملک ایشان را نظامی و دولت ایشان را دوامی نباشد و به اندک زمانی به نکبت دنیوی و شقاوت اخروی مبتلا گرداند."
چنین دولتی "بلاد را پر از شرور عام کند و خود، بنده شهوت باشد و اطاعت احکام شرع و عقل ننماید... و مراد به شرور عامّه خوف بود و اضطراب و تنازع و خصومت و جدال و جور و حرص و اسراف و عنف و غدر و خیانت و ناراستی و مسخرگی و بی حیایی و غیبت و امثال آن."
سیاست، در نظر محقق سبزواری، "یعنی تدبیر و قانون صحیح" و تدبیر حفظ دولت به دو چیز می شود: تألیف اولیا و تنازع اعدا. اولیا از نظر وی چهار طبقه هستند: اهل قلم، اهل شمشیر، ارباب معاملات و اهل زراعت.
منبع : راسخون

گفتنی است ، مجله اینترنتی اسرارنامه در بخش حوض هشت پایه همین وبسایت اقدام به انتشار مطلب کاملی در معرفی محقق سبزواری و اندیشه های او کرده است.
شما گرامیان می توانید برای مطالعه این مطلب هم اکنون روی اینجا کلیک کنید.

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

خاطرات محمود دولت آبادی از آیت الله طالقانی در زندان