آتشکده آذربرزین مهر سبزوار بی شک یکی از نشانه های اصلی دیرینگی تمدن و فرهنگ در سرزمین پهناور خراسان است.
این آتشکده که یکی از 3 عبادتگاه اصلی ایرانیان دین دار در دوران پیش از ظهور اسلام بوده است ، در کوهپایه های ریوند در 35 کیلومتری غرب سبزوار به سمت شاهرود واقع شده و در حوزه سیاسی شهرستان تازه تأسیس داورزن قرار گرفته است .
با توجه به برخورداری منطقه سبزوار بزرگ از تاریخی طولانی که پیشینه آن حداقل به 6 هزارسال قبل و حتی براساس برخی منابع به 12 هزارسال قبل باز می گردد (منبع) ، و همچنین با توجه به کشف تمدن چندهزارساله ای متعلق به عصر مفرغ در منطقه سبزوار که یکی از قدیمی تمدن های کشف شده در خراسان است (منبع1) ، (منبع2) و نیز با توجه به اینکه قدمت فرهنگی و تمدنی سبزوار به حدی است که بسیاری از ماجراهای شاهنامه فردوسی به عنوان مهمترین منبع شناخت تاریخ ایران باستان در منطقه سبزوار رخ داده است (منبع1) ، (منبع2) ، وجود این آتشکده باستانی در خطه سربداران ، با قطعیت بیشتری مورد تأیید قرار می گیرد.
علاوه بر این مکان این آتشکده با اسامی روستاها و موقعیت جغرافیایی خاصی که در منابع تاریخی برای برزین مهر عنوان شده است ، تطابق کامل دارد.
به گونه ای که این آتشکده در اراضی شمالی روستای ریوند سبزوار قرار گرفته است و منابع تاریخی نیز تأسیس آن را بر فراز کوهپایه های ریوند خراسان ذکر کرده اند.
همچنین وجود روستای تاریخی دیگری به نام مهر در نزدیکی این آتشکده ، این احتمال را تقویت می کند که نام آتشکده آذربرزین مهر از نام این روستا برداشته شده باشد و یا برعکس ممکن است نام این روستا از روی آذربرزین مهر انتخاب شده باشد.
با این حال آتشکده آذربرزین مهر بر خلاف نام زیبای خود ، در سالهای اخیر مورد بی مهری زیادی از جانب مسوولان میراث فرهنگی شهرستان ، استان و کشور واقع شده است و دائما خبرهای ناگواری از روند تخریب این مهمترین عبادتگاه کشاورزان و دهقانان ایرانی پیش از اسلام ، در رسانه ها منتشر می شود.
اثری دیگر قربانی حفاران غیرمجاز شد
آتشکده آذربرزین در غربت کویر بی مهری
به طوری که در روزهای گذشته ، خبرگزاری میراث فرهنگی ، به انتشار گزارش کاملی در این زمینه پرداخته است که در ادامه مجله اینترنتی اسرارنامه نیز ، به بازنشر این گزارش می پردازد :
خبرگزاری میراث فرهنگی - گروه میراث فرهنگی - . آتشکده "آذر برزین مهر" یکی از سه آتشکده مقدس ساسانی در روستای "ریوند" سبزوار به دلیل هجوم حفاران و گنج یابان مورد آسیب و تخریب شدید قرار گرفته است.این آتشکده که یکه و تنها بر بلندای کوه ریوند قرار دارد بنا به کاوشهای باستان شناسی و به احتمال زیاد همان آتشکده معروف پیشه وران و کشاورزان ساسانی است.
این بنا که در سال 1380 و به شماره 4035 به سمت ملی رسید، از سال 1386 توسط یک گروه باستان شناس لهستانی مورد کاوش و بررسی قرار گرفت. پس از آن یک گروه باستان شناس فرانسوی و گروههای باستانشناسی ایرانی عملیات کاوش زیادی بر این بنا که در ارتفاعات ریوند قرار دارد انجام دادند.
|
این تصویر آتشدان مرکزی این آتشکده است که پس از بازدید گروه های دانشجویی به شدت آسیب دیده است |
اگر چه نتایج این کاوش ها هرگز منجر به اقدامات جدی حفاظتی بر این بنا نشد اما حقایق بی شماری از تاریخ آن معلوم شد. آتشکده آذر برزین مهر در میان بومیان منطقه، بنایی سحرآمیز و اسطوره ای است. بنایی که قصهها و افسانه های زیادی را در خود پرورش داده است.
کاوشهای باستانی نیز بخشی از این قصه ها را تایید میکند. عمر این آتشکده چهار طاقی به پیش از عهد ساسانی یعنی سال های 224 تا651 میلادی می رسد و در دوره ساسانی مورد بازسازی قرار می گیرد. به نظر میرسد، در زمان ساسانی از ارزش و اعتبار این آتشکده کاسته شده و رتبه سوم را در کنار دو آتشکده مقدس دیگر به خود اختصاص داد.
بومیها این بنا را "خَنه دِب" ( خانه دیو) می نامند و معتقدند : هر کی پاشه بِگذَره خنه دب آتش سحرِش مِنَه ! ( هر کس پایش را به خانه دیو بگذارد، آتش سحرش می کند ) و تا آخر عمر نمی تواند بی نیاز از آتش زندگی کند.
|
آتشکده بدون حفاظت در غربت کویر |
اگر چه این افسانهها در میان بومی های منطقه از محبوبیت و باور عمیق و بالایی برخوردار است اما حفاران و گنج یابان بیتوجه به آنچه از مادرها و مادر بزرگ ها شنیدهاند و تنها به طمع پیدا کردن گنج درحریم آتشکده، تمام بخش زیرین آن را حفاری کرده و از بقایای احتمالی معماری های شکل پیدا کرده در اطراف آتشکده چیزی باقی نگذاشته اند.
موقعیت جغرافیایی خاص آتشکده که بسیار دور از مجتمع های زیستی کوچک و روستاهای اطراف قرار گرفته و دسترسی به آن مگر با ساعت ها پیاده روی در جاده های باریک مالرو میسر نمی شود، امکان سوء استفادههای چنین را به دور از چشم مسئولان میراث فرهنگی فراهم کرده است.
|
این ستون ها تنها یاور آتشکده در حال فرو ریختن هستند |
اگرچه یگان حفاظت میراث فرهنگی سبزوار از گزارش رخ دادن این تخریب و حفاری های غیر مجاز را به مسئولان گزارش داد اما سرکشی مدام به این بنا به کندی پیش می رود.
موقعیت خاص جغرافیایی این بنا در گذشته آن را به مفر مناسبی برای فراری ها تبدیل کرده بود تا جایی که اهالی روستای مهر، روستایی تقریبا نزدیک به سایت آتشکده میگویند که "یزدگرد سوم" در زمان فرار و پس از اردو زدن در شهر "بیهق" ( سبزوار امروزی) مدتی در این آتشکده سکونت داشت.
اما ماجرای تخریب آتشکده به این سال ها بر نمی گردد. بلکه تخریب آتشدان مرکزی این بنا در سال 86 و در پی یک اردوی دانشجویی انجام شد. اردویی که با هدف بازدید دانشجویان رشته مرمت و حفاظت بناهای تاریخی از کاوش ها و اقدامات انجام شده توسط گروه باستان شناسان لهستانی انجام می شد. از آن تاریخ تا به امروز هیچ اقدام جدی حفاظتی حتی به اضطرار دفع خطر، بر روی این بنا انجام نشده است.
|
این تصویر آتشکده است که روز به روز ویران تر می شود |
مسئولان اداره میراث فرهنگی سبزوار به دلایلی حاضر به گفت و گو با خبرنگار chn نشدند و تنها "حشمت الله متین فر"، رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سبزوار در پاسخی کوتاه به خبرنگار chn گفت: «متاسفانه در آخرین بازدید ما شاهد حفاری های بودیم که در حریم بنا رخ داده بود.»
متینفر گفت:« عدهای از این افراد چوپانها و اهالی بومی بودند. ما پیگیریهای زیادی انجام دادیم اما نتوانستیم به اطلاعات دقیقی دست پیدا کنیم. اطلاعاتی که بومی ها به ما می دادند حاکی از این بود که بسیاری از این حفاری ها گروهی صورت می گرفت بنابراین سرعت تخریب بالایی داشت. متاسفانه ما یگان حفاظت مستقر در محل نداریم اما مدام همکاران ما در حال سرکشی به بنا هستند.»
با توجه به این که بناهای ساسانی موجود در ایران از لحاظ تعداد آماری در اقلیت نسبتی از سایر دوره های تاریخی هستند، به نظر می رسد سازمان میراث فرهنگی کشور باید با تدبیر و سرعت بیشتری به فکر برخورد با حفار های غیر مجاز باشد.
مخاطبان گرامی همینک می توانند برای مشاهده یک
گزارش تصویری از آتشکده آذربرزین مهر
سبزوار به عنوان نماد دیرینگی خراسان به بخش سبزوارگردی این مجله مراجعه کنند. برای ورود به این بخش هم اکنون
روی اینجا کلیک کنید.
کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید: