به مناسبت سال نو مسیحی:

آشنایی با مهمترین خانواده های مسیحی سبزوار / نگاهی به زندگی و کسب و کار ارمنیان غرب خراسان در گذشته

(بازنشر از آرشیو)
تاریخ نخستین انتشار 11 دی 94 در مجله اینترنتی اسرارنامه
 
سبزوار را اگرچه در طول تاریخ اسلام بیشتر از هر  صفت دیگری می توان به عنوان یکی از شهرها و پایگاه های اصلی تشیع 12 امامی در ایران بر شمرد که بیشتر مردمش همواره شیعیان وفادار به معارف اهل بیت و قرآن کریم بوده اند، اما در عین حال مردم این شهر در بسیاری از دوره ها پیروان سایر ادیان الهی یا مذاهب اسلامی را در کنار خود پذیرفته و زندگی مسالمت آمیزی با آن ها داشته اند.
 
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه هرچند ممکن است امروز کمتر کسی تصور کند که روزگاری گروهی از مسیحیان در دیار سربداران زندگی می کرده اند و کسب و کار پر رونقی داشته و ارتباط خوبی هم با مردم این شهر برقرار نموده اند، اما این یکی از همان موارد همزیستی برادرانه مردمان دارالمومنین سبزوار با پیروان دیگر ادیان الهی است که در بالا توضیح داده شد.
 
اینک اسرارنامه به مناسبت فرا رسیدن سال نو میلادی، نگاهی به موضوع سکونت و کسب وکار ارامنه سبزوار و بعضی از معروف ترین  خانواده های ارمنی ساکن در این شهرمی اندازد:
مطلب پیش رو به قلم پروفسور سید حسن امین نوشته شده و در تاریخ 16 آبان 86 در روزنامه مردمسالاری منتشر شده است:
 
از گفتگوی ادیان تا اقلیت ارمنی خراسان
 
گفت و گوي اديان و تمدن ها (در برابر فرضيه برخورد اديان و تمدن ها)، تنها يک بحث نظري نيست، بلکه اهميت اجتماعي و انساني در سطح ملي و بين المللي دارد. 
 
مي پردازم به نکته اي تاريخي از قلب خانه پدري يعني از خاک پاک ايران و خطه خوب خراسان. بخشي از ارمنيان هميشه يعني از هزاره اول پيش از ميلا د در بخش هايي از خاک ايران (آذربايجان غربي) مي زيستند و بخش ديگري در طول  قرون و اعصار از برون مرز به بخش هاي مختلف ايران زمين کوچ کردند. شاه عباس صفوي در 1012 ق، پنجاه هزار ارمنيان ساکن قارص تا جلفا و ايروان رابه اصفهان، چهار محال، گيلا ن و مازندران کوچ داد. نادر شاه هم شش هزار تن از ارمنيان قارص و ارزروم رابه خراسان کوچانيد.
 
آقا محمد خان قاجار، مرزهاي ايران را دوباره به حدود و عصر  صفوي رسانيد. اما در زمان فتحعلي شاه شکست ايران از روسيه، در 1228 ق1813/ م (قرارداد گلستان) و در 1242 ق1828/ م (قرارداد ترکمنچاي)به از دست رفتن بخشي از سرزمين هاي ايراني انجاميد.
 
از آن پس; تعداد زيادي  مهاجر(اعم از مسلمانان و غير مسلمانان) از شهرهاي ايراني که به روسيه واگذار شد، به آذربايجان و ديگر ايالا ت ايران آمدند و از آن جمله در اواخر سلطنت ناصرالدين شاه و اوائل سلطنت مظفر الدين شاه يعني از يازده دوازده سال پيش از انقلا ب مشروطيت، در پي جنگ هاي روسيه و عثماني و آغاز اختلا فات ارمنيان با دولت عثماني، يک اقليت  ارمني (از تفليس، ايروان، نخجوان، قره باغ و اردوباد)به خراسان هجرت کردند و به تدريج در شهرهاي مختلف از جمله نيشابور مستقر شدند و جمعي از ايشان هم ساکن سبزوار  شدند و در آن شهر به کار تجارت و صنعت (از جمله تاسيس کارخانه پنبه پاک کني)پرداختند.
 
کار ارمنيان در سبزوار به حدي رونق گرفت که لرد کرزن هم ضمن اشاره به رونق تجارت در سبزوار از کارخانه هاي ارمنيان مقيم سبزوار ياد مي کند.
 
  بيش تر ارمنيان سبزوار در کاروان سراهاي «دروازه عراق» (غرب شهر) تجارت مي کردند و يهودي ها در کاروان سراي «دروازه نيشابور» در شرق شهر.
 
نصرالله توسلي در يادداشت هاي خود از مشارکت ارمني هاي سبزوار در ذي قعده 1313ق در مراسم جشن پنجاه سال سلطنت ناصر الدين شاه که به عزاي او و جشن تاج گذاري مظفر الدين شاه انجاميد، سخن گفته است و دست خط او در نشريه  حافظ عينا گراور شده است.
 
در اواخر دوره قاجاريان، تعداد ارمنيان مقيم سبزوار مجموعا  سي تا سي و پنج خانوار بيش تر نبود که بيش تر در محله دروازه عراق و دروازه تهران آن شهر سکونت مي کردند.
 
خانواده هاي مهم ارمني سبزوار عبارت بودند از: خواجه توريانس، مگرديچيان، سرکيسيانس (تحت زعامت سرکيس اهناز اريانتز در گذشته 1921م )، تومانيان (طومانيانس صاحب کاروان سرايي که به نام وي به کاروان سراي تومانيان مشهور شد)، ماردوروس، حق نظريان (که يکي از افراد خانواده ايشان به نام نرسيس در حادثه اي ناموسي به قتل رسيد)، موشق  آويان (آوانيان)، آواديس مانوکيان، تيگران بابايان (رييس شعبه بانک روس در سبزوار)، اندرياس، ميناس، يوگور و گريگوريان، و  غريببيان و ...
 
دکتر قاسم غني در جواني به قصد ازدواج با دختري ( به نام هلن ترمگرديچيان) از يکي از همين خانواده هاي ارمني مقيم سبزوار را داشته است.
 
در انقلا ب مشروطيت، ارمنيان به آزادي خواهان پيوستند. پپرم خان ارمني از سرداران مشروطه شد و تعداد 58 نفر از ارمنيان در درگيري هاي مشروطيت به شهادت رسيدند.
 
در طول اين مدت، روابط بين ارمنيان و اهالي سبزوار بسيار دوستانه بود ، در سبزوار هيچ گونه سخت گيري  يا تبعيضي نسبت به ارمني ها ديده نشده است و روابط بسيار حسنه اي در آن زمان بين مردم سبزوار  اعم از بومي و مهاجر، مسلمان و مسيحي متشرع و متصوف وجود داشته است. اميدواريم که اين حسن ارتباط و رابطه حسنه هميشه بين همه مردمان اين خاک پاک اعم از اکثريت و اقليت هاي ديني و مذهبي   و قومي و زباني برقرار بماند. ايدون باد.
 
*     *     *
 
گفتنی است آقای حسین خسروجردی نویسنده برجسته سبزواری نیز در یکی از رمان های خود به نام «جهانبانان»، به وجود ارامنه در سبزوار اشاره کرده است.(منبع)
نظرت را بنویس
comments

محمود امیری

ممنون از شما به خاطر نشر این مطلب جالب..... این روزها باید با تذکر این گونه رواداری ها در طول تاریخ مسئولان استان اندکی به خود آیند!

درب اتوماتیک

خیلی مطلب خوب و مفیدی بود. با تشکر
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما