افسانه قصه ای است که از دوران کهن همواره وجود داشته است وبین ملت های مختلف پدید آمده وشاخ وبرگ گرفته است گاهی افسانه ها آنقدر شاخ وبرگ گرفته وبه باورها نزدیک شده است که از قبیله ای به قبیله دیگر واز ملتی به ملتی دیگر وگاهی قاره ای به قاره ای دیگر رفته است واین بستگی به زیبایی افسانه یا اعتقادات نزدیک به هم داشته ویا می توان مراودات مردمان با همدیگر را نیز دخیل دانست.
افسانه در لغت مترادف قصه بکار رفته است که از لحاظ ادبی به سرگذشت انسان ها ویا موجودات می پردازد که گاهی این قصه ها با موجودات خیالی چون دیو وپری وغول واژدها و.... وهر موجودی که در عالم واقعیت وجود خارجی نداشته دخیل می شود که  در باور آدمی نمی گنجد.
افسانه ها بخش عظیمی از ادبیات ملل را تشکیل می دهند که در طول دوران حیات با آداب ورسوم کهن عجین شده اند و به طوری که گاهی ندانسته در زندگی روزمره ما مورد استفاده قرار می گیرند.
آل از جمله افسانه هایی است که معلوم نیست ازکی واز کجا به وجود آمده است و در باورهای بسیاری از مردم جنوب روسیه، قفقاز، ایران، ارمنستان، افغانستان و..... وجود دارد ولی چیزی که مورد توجه است  قرار گرفتن موجودی افسانه ای به نام آل در متن این قصه می باشد. موجودی که فرا زمینی است وبا چهره ای ترسناک که همواره مظهر پلیدی وبدی و اهریمن وضع حمل و فرزند تازه متولد شده و زائو است واینکه در باور عامه این موجود زن است.
زنان همواره در طول تاریخ نقش مهمی را در زندگی ایفا می کردند. همواره نام زیادی از زنان در تاریخ چه در نحوه دخالت آنان در حکومت ها وچه در به راه انداختن جنگ های گوناگون آمده است به طوری که نویسنده بزرگ تاریخ می نویسد : در پشت پرده تاریخ زنان حکمروایی می کنند.
همواره درباره موجود افسانه ای آل نظرات مختلفی مطرح است که برخی محققان معتقدند آل از نام قومی به نام «آلان»ها که زنانی بسیار جنگجو داشته اند، گرفته شده است. همچنین علاوه بر آلان ها از قوم های دیگری نام برده اند که معتقد بودند برخی از آنان در جنوب قفقاز زندگی می کرده اند و.... در واقع از زنانی نام برده شده که فاقد ظرافت های زنانه بوده و جلوه ترسناکی در باور عامه داشته اند که بعدها در افسانه ها از آنان یاد شده و به مرور زمان این قصه ها شاخ وبرگ پیدا کرده است.
در برخی باورها آل زنی است با صورتی زشت با موهای بلند وستیزه جو و لاغر وقد بلند با پستان هایی آویزان و هیبتی ترسناک که همواره به دنبال زنان زائو(زنی که تازه زاییده است) می گردد و اگرکسی کنار زن زائو نباشد او را می ترساند و فرزند تازه متولد شده را بر می دارد وبا فرزند جن وپری عوض خواهد کرد.
واز اعتقادات دیگر اینکه آل جگر زن زائو را در آورده وآن را در جوی آبی می شوید ومی خورد وهر گاه آن را بشوید آن زن از بین خواهد رفت.

در منطقه های مختلف باورهای گوناگونی وجود دارد به طوری که اگر با کمی دقت به این باورها نگاهی بیاندازیم به سر چشمه این اعتقادات وافسانه ها می رسیم بطور مثال :
در خراسان و در منطقه سبزوار رسم بود وقتی زنی فرزندی را به دنیا می آورد مرد خانه تا چند روز موقع غروب آفتاب در چهار گوشه خانه آتشی به پا می کرد تا شیاطین را از خانه دور کند. به نظر می رسد برای ترساندن ونزدیک نشدن آل وجن وپری به زائو این کار را انجام می داد. همچنین فردی را در کنار زن زائو گذاشته تا به طور شبانه روزی از او مراقبت کند  ولحظه ای از مادر وفرزند تازه متولد شده  دور نشود. دیگر اینکه به پیشانی فرزند تازه متولد شده دستمالی می بستند و تا 10 روز به آن سنجاقی سوزنی می زدند تا بنا به نقل قولی روزهای به دنیا آمدن فرزندشان از خاطر نرود ولی به نظر می رسد این رسم ریشه در باورهای دیگری چون ترسیدن جن وپریان از سوزن ووسایل تیزفلزی داشته باشد، تا نتوانند به فرزند تازه متولد شده نزدیک شوند یا او را بربایند وبا فرزند جن وپری عوض کنند. بدین صورت آنان آل را از زن و فرزند خود دور می کردند.

  نویسنده: فاطمه خرم پور / کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان

کوچه پس کوچه های پیوند

کلیک کنید :

نگاهی به پیدایش آیین شب یلدا در ایران و آداب و رسوم این شب در سبزوار