فخریه سبزوار قدیمی ترین مدرسه ایران با پیشینه 1100 ساله در شهر دیرینه های پایدار
شهرهای کهن در هر کجای جهان و در هر کشور و منطقه جغرافیایی که باشند ، معمولا از اسامی و صفات متعددی برخوردارند که در دوره های مختلف تاریخی این اسامی و صفت ها به آن شهرها تعلق گرفته است.
دارالمومنین سبزوار نیز که یکی از کهنترین شهرهای ایران است که به دلیل تمدن و فرهنگ طولانی این شهر ، اسامی و صفات متعددی به آن نسبت داده شده است که بیهق ، دیار سربداران ، شهر دانشوران بیدار ، پایتخت نثر ایران ، مهد هندبال ایران ، دارالمومنین ، موزه یادمان های هزاران ساله ، ریشه فرهنگی خراسان ، کهن شهر شیعه ، اولین پایتخت حکومت شیعه 12 امامی در ایران و ... شماری از اسامی و صفات این شهر است.
شهردیرینه های پایدار یکی دیگر از صفات سبزوار است که به دلیل وجود صدها اثر ارزشمند تاریخی و فرهنگی از گذشته های دور ، به این شهر اطلاق شده است.
یکی از این آثار کهن ، قدیمی ترین مدرسه ایران بعد از ظهور اسلام است که با پیشینه ای در حدود 1100 سال در یکی از خیابان های مرکزی سبزوار واقع شده و گفته می شود که توسط فخرالدوله دیلمی یکی از حاکمان شیعه ایران در قرن چهارم هجری در این شهر بنا شده و در نتیجه مدرسه فخریه سبزوار حتی از مدارس مشهور نظامیه نیز که در قرن پنجم هجری در شهرهای مختلف ایران بزرگ از جمله در بغداد ، اصفهان ، مرو، هرات ، ری ، خرگرد خواف ، نیشابور ، آمل و ...ساخته شد ، قدیمی تر است.
البته عده ای به اشتباه گمان می کنند ، مدارس نظامیه اولین مدارس ایران بعد از ورود اسلام هستند و میان تمام نظامیه های ایران قدیم مدرسه نظامیه بغداد (پایتخت امروزی کشورعراق) را اولین مدرسه اسلامی ایران می دانند که این موضوع هر چند صحت ندارد اما به دلیل شهرت بالای نظامیه بغداد و فراوانی مدارس نظامیه در سایر شهرهای ایران رواج یافته است.(منبع)اما طبق منابع تاریخی ، مدت ها قبل از تأسیس نظامیه ها در ایران ، مدارس دیگری نیز تأسیس شده است که فخریه سبزوار قدیمی ترین آن هاست.
این مدرسه که به دلیل قرارگرفتن در نزدیکی میدان دروازه عراق سبزوار در منابع تاریخی به مدرسه دروازه عراق هم شهرت دارد بعد از سپری شدن چندین قرن از تأسیس آن درکهن شهر شیعه ایران ، همچنان با همان کاربری اولیه یعنی به عنوان مدرسه علوم دینی به فعالیت خود ادامه می دهد ، همینک قدیمی ترین حوزه علمیه خراسان نیز محسوب می شود.
مدرسه فخریه یا همان مدرسه دروازه عراق سبزوار که علمای بزرگی نظیر علامه امین الاسلام شیخ طبرسی دانشمند برجسته جهان تشیع و مولف تفسیر ارزشمند مجمع البیان برای مدتی در آن تدریس و سکونت داشته اند (منبع)، در طول تاریخ طولانی خود تا کنون چندین مرتبه مرمت شده و در دوران معاصر در جریان احداث خیابان بیهق بخش هایی از این مدرسه تخریب شده است. با این حال اساس بنا هنوز پای برجاست و در قسمت های باقی مانده تغییراتی اساسی نسبت به معماری اولیه پیدا نکرده است.
استاد پیرنیا پدر معماری سنتی ایران در پژوهشی که درباره مدارس سنتی ایران انجام داده است ، مدرسه فخریه سبزوار را به شرح زیر توصیف کرده است:
قدیمی ترین مدرسه که تا بحال چند بار بازسازی شده است مدرسه فخریه سبزوار در شهر شیعه نشین سبزوار می باشد . اصل مدرسه از زمان فخر الدوله دیلمی است و با وجود اینکه بازسازی شده است ولی شکل کلی اولیه را دارد ، اتاقهای آن که در حال حاضر دراز هستند تناسب منطقی ندارند. ابعاد آن چیزی در حدود 1 متر در 5/2 متر است که نشان می دهد پستو یا ایوانچه یا هر دو را داشته است . در چهار گوشه آن ، مسجد ، مدرس ، کتابخانه و سرویس ها قرار گرفته اند . هشتی آن به دو راهرو را داشته که وارد محیط می شده است . (منبع1) ، (منبع2)
گفتنی است مدرسه فخریه سبزوار بعد از میدان دروازه عراق و در حاشیه خیابان بیهق غربی قرارگرفته است و یکی از چند حوزه علمیه فعال این شهر محسوب می شود.
کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
نگاهی به مسجد جامع سبزوار ، مسجد هفت رنگ تاریخی