سمیرا واعظی نژاد / مجله اینترنتی اسرارنامه

 

بیهقی پژوه و استاد دانشگاه کاشان گفت: بیهقی در کتاب خود درس بزرگ ایران دوستی، خراسان شناسی ، تاریخ مندی و اعتبار علمی و تحقیقاتی را به همه ما می آموزد.

 

به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه دکتر عبدالرضا مدرس زاده در هشتمین همایش علمی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی که به مناسبت یکم آبان در دانشگاه حکیم سبزواری برگزار شد، اظهار داشت: اوج کتاب تاریخ بیهقی داستان حسنک وزیر است که قبل از آن داستان بسیار عبرت آموز و تکان دهنده افشین و ابودلف را هم می آورد.

 

وی ادامه داد: در داستان حسنک وزیر مسعود غزنوی با یک شایعه وزیر مملکت خود را اعدام می کند اما در داستان افشین و ابودلف، خلیفه عباسی به افشین دستور می دهد که ابودلف را بکشد اما افشین با یک دروغ و شایعه جان او را نجات می دهد و بدین ترتیب بیهقی به ما نشان می دهد که در داستان افشین و ابودلف با یک شایعه جان کسی را نجات می دهند و در داستان حسنک وزیر، امیر مسعود با یک شایعه وزیر مملکت خود را به قتل می رساند.

 

وی ادامه داد: بیهقی در جایی خطاب به امیر مسعود می گوید عرب چگونه عجم را دوست بدارد از آن چه از شمشیر به ایشان رسیده است. یعنی ای امیر مسعود غزنوی تو که این همه سنگ عباسیان و خلفای بغداد را به سینه می زنی اما آن ها دیناری برای  نژاد تو و ایران تو ارزش قائل نیستند و بدین ترتیب بیهقی درس بزرگ ایران دوستی را به همه ما می آموزد.

 

مدرس زاده با اشاره به این که تاریخ بیهقی از استوانه های محکم و استوار نثر فارسی است گفت: از اندوه های بسیاری که در رابطه با تاریخ بیهقی همیشه با ماست یکی این است که اولا متن کامل تاریخ بیهقی را نداریم و از سی جلد این کتاب، تنها یک ششم آن به دست ما رسیده است و دیگر این که نسخه های نزدیک به زبان بیهقی را در اختیار نداریم و آن چه هست مربوط به قرن دهم هجری است. 

 

بیهقی پژوه و استاد دانشگاه کاشان با بیان این که تاریخ بیهقی کتاب تاریخی است که به زبان ادبی نگاشته شده است افزود: این موضوع برگ برنده و راز موفقیت بیهقی است، که در تاریخ بلعمی قابل بررسی نیست لذا به قول متن شناسان و منتقدان ادبی متن تاریخ بیهقی را می توان متنی زایا که همیشه زایندگی دارد نام نهاد.

 

وی ادامه داد: البته شما چنین ویژگی را می توانید در متون حکمی و عرفانی ببینید که بحث را با تأویلات عرفانی و به تعبیری هرمنوتیک دنبال می کنند اما متن تاریخی چنین ویژگی را ندارد و شما نمی توانید در متن تاریخ بیهقی تاویلات عرفانی و سوفیانه داشته باشید اما نوع چینش واژگان ، پیشوندها، پسوندها، کلمات خاص، تعبیرها، القاب ، عنوان ها و ... به گونه ای مهندسی شده است که می شود بعد از چندین دهه که بیهقی پژوهی را در ایران و دانشگاه هایمان داشته ایم، همچنان از تاریخ بیهقی استنباط نکات تازه داشته باشیم.

 

مدرس زاده در مورد پژوهش های صورت گرفته در مورد کتاب تاریخ بیهقی اظهار داشت: استادان بزرگی چون مرحوم دکتر فیاض، دکتر یاحقی، سعید نفیسی، سیدی و ... تحقیقاتی در مورد تاریخ بیهقی انجام داده اند که هر کدام از این تصحیحات و اقدامات برگ زرینی بوده که بر کارنامه بیهقی پژوهی افزوده است.

 

وی ادامه داد: از آن جهت که قبل از دکتر فیاض تکلیف نسخه های بیهقی مشخص نشده بود لذا وی تمام تلاش خود را در بحث نسخه پژوهی بیهقی قرار داد و اگر این مشکل مرتفع گردیده بود مسلما دکتر فیاض متن شناسی و متن خوانی خوبی از کتاب تاریخ بیهقی ارائه و نکات قابل اعتنایی را استنباط می کرد.همچنین دکتر یوسفی گام جدی تری  در باب ترکیب سازی ها و نو آوری های بیهقی بر می دارد.

 

مدرس زاده تصریح کرد: تاریخ بیهقی محصول نگاه و نگرشی است که به کارکردهای فرهنگی در دوره غزنویان می پردازد.

 

وی با بیان این که سامانیان به عنوان پایه گذاران تمدن ایرانی [بعد از ظهور اسلام] مطرح بودند ادامه داد: تفاوت عمده غزنوی ها و سامانی ها این است که سامانی ها کاملا ایرانی و ریشه دار هستند اما، سلاطین غزنوی اعتبار، نسب و نژادگی نداشته اند، چرا که محمود غزنوی فرزند سبکتگین است و او غلام آلپ تگین بوده که یک امیر ترک نژاد در دستگاه سیاسی سامانی ها بوده است.

 

استاد دانشگاه کاشان افزود: به همین دلیل محمود غزنوی برای پوشاندن این نقص بزرگ رسانه های فرهنگی آن زمان را فعال کرد که یک بخش آن شعر بود و از چهار گوشه ایران شاعران به دربار سرازیر شدند و در قبال دریافت پاداش ها با سروده های خود سلطان محمود را به عرش می رساندند. 

 

مدرس زاده ادامه داد: بخش دیگری از کار نیز بر عهده تاریخ بود، البته تاریخی که آن ها می پذیرفتند و انتظار داشتند نوشته شود به همین خاطر وقتی بیهقی کتابش را می نوشت با چالش ها و دشواری های زیادی همراه بود و نوشته های او به مذاق خیلی ها خوش نمی آمد.

 

این بیهقی پژوه ادامه داد: یکی از موضوعاتی که ذهن را مشغول می کند این است که چرا از کل تاریخ بیهقی تنها نسخه های مربوط به ده سال تاریخ مسعودی یعنی حدود سال های 421-432 باقی مانده است.

وی افزود: اگر قرار بوده است که کتاب به هر دلیلی مثل پوسیدگی، خوردن موریانه، حمله و یا غارت از بین برود چرا این ده سال باقی مانده است، پس این نشان می دهد در یادداشت های بیهقی از دوران دولت محمودی مطالبی نگاشته شده است که این اسناد تاریخی خیلی به آبروی خاندان غزنوی نمی افزوده و اگر منتشر می شده به ضررشان بوده است و به همین دلیل بخش هایی از کتاب تاریخ بیهقی را به طور کامل نابود کرده اند. 

 

این استاد دانشگاه همچنین گفت: هنر بسیار بزرگ و بی نظیر بیهقی این است که صاف و ساده و صادقانه بیان ماجرا می کند و حادثه را توضیح می دهد اما به گونه ای که مجال داوری و اظهار نظر برای خواننده باقی می ماند.

 

وی ادامه داد: یکی از بی نظیرترین کارهایی که بیهقی به خوبی آن را انجام می دهد که در بلعمی و جهان گشا نمی بینیم، آوردن داستان درون داستان و به عبارتی آوردن نظیره های تاریخی برای اتفاقاتی که در روزگار خودش رخ داده است.

 

مدرس زاده افزود: به عنوان مثال در زمان دولت مسعودی، وقتی خواجه احمد حسن میمندی را دوباره به روی کار می آورند، بیهقی به خوبی می داند که آمدن خواجه احمد حسن که در دولت امیر محمود نیز صدر اعظم بوده است فایده ای ندارد، چرا که پسریان نمی گذارند پدریان کار کنند و این دولت در سایه که رئیس خبیثشان بوسهل زوزنی است نخواهند گذاشت کار پیش رود به همین خاطر بیهقی این داستان را به زیبایی بازنویسی می کند که یادآور کسی باشد که او را با شکوه به مسند قدرت بیاورند و او در عمل هیچ کاره باشد، در نتیجه قبل از شروع داستان خواجه احمد حسن میمندی، داستان آوردن اجباری امام رضا (ع) به خراسان را مطرح می کند.