سمیرا واعظی نژاد / مجله اینترنتی اسرارنامه

 

تندیس ها، احجام و نمادهای بصری که در میادین یا نقاط مختلف شهرها و روستاها به چشم می خورند، معمولا نمایانگر  فرهنگ، ارزش ها و تاریخ مردمان آن منطقه جغرافیایی هستند که از کارکردهای مهم آن ها می تواند حفظ و تداوم هویت بومی در نسل های جوان تر باشد.

 

امروزه ساخت و نصب تندیس بزرگان و مشاهیر در تمام دنیا رواج دارد که نتایج مثبت بسیاری را به همراه خواهد داشت همچون ایجاد چشم اندازهای زیبای شهری و جذب گردشگر، ارج نهادن به شخصیت های مهم تاریخی و تاثیرگذار هر شهر، شناساندن این شخصیت ها به شهروندان که خود موجب الگوبرداری در جامعه خواهد شد.

 

این که یک مجسمه تا چه حد برای افراد جامعه باورپذیر بوده و توانسته توجه آن ها را به خود جلب کند به توانایی هنرمندی که آن را خلق کرده است بستگی دارد و هر مجسمه ای که در نقاط مختلف شهر نصب می شود امضا و شخصیت آن هنرمند را به همراه خواهد داشت.

 

با گشت و گذاری کوتاه در سطح سبزوار در می یابیم مجسمه های متعددی در این کهن شهر  شمال شرق ایران که به عنوان بزرگترین مرکز جمعیتی و کانون تحولات تاریخی، فرهنگی و اجتماعی منطقه غرب خراسان نیز شناخته می شود، وجود دارد که عمدتاً پیرامون مشاهیر برجسته این منطقه تدارک دیده شده و در نقاط مختلف شهر نصب گردیده اند. 

 

اکثر آثار حجمی و تندیس های عمده ای که در سطح شهر سبزوار به چشم می خورد، در حال حاضر کار دو تن از هنرمند پیکرتراش سبزواری آقایان حسین ماستیانی و هادی عارفی است. نظیر تندیس های هفت پیکر سربداران، میدان مادر، حکیم سبزواری، تندیس های سلام به امام رضا در خروجی شهر سبزوار به سمت مشهد که همه کار دست استاد حسین ماستیانی است و یا تندیس های دکتر شریعتی، فردوسی، چاووش و بیهقی که از آثار هادی عارفی هستند.

 

از آنجایی که کار طراحی و ساخت آثار حجمی نظیر المان ها و مجسمه ها فرآیندی طولانی و چند وجهی است، قطعا هنرمندان دست اندرکار این عرصه با دشواری ها و چالش های زیادی در مسیر راه خود مواجه اند. 

 

برای گفتگویی پیرامون چالش های هنر مجسمه سازی در سبزوار و آشنایی بیشتر با یکی از هنرمندان پیکر تراش دیار سربداران در این گزارش به سراغ هادی عارفی هنرمند، هنرآموز و کارشناس هنری آموزش و پرورش  رفتیم که هم اکنون در حال آماده سازی تندیس خواجه نظام الملک  وزیر مقتدر و دانشمند سبزواری الاصل ایران در دوره سلجوقیان است.

 

معرفی

هادی عارفی هستم متولد 1360  در سبزوار و اجدادم با خواجه نظام الملک هم ولایتی بوده اند..  کارشناس ارشد هنر اسلامی و شاغل در آموزش و پرورش داورزن .  

 

از کودکی به مجسمه سازی علاقه داشتم و به صورت تفنی کار می کردم اما در حال حاضر 15 سالی است که کار مجسمه سازی را به صورت جدی انجام می دهم.

 

نمونه کاره

از نمونه کارهای من در سبزوار مجسمه دکتر شریعتی و چاووش، دو مجسمه هفت متری فردوسی و بیهقی و تعدادی سردیس و ... می باشد.  سال پیش تندیس شهید علی هاشمی از جنس بتن گلاسه و  سردیس شهید مدنی از جنس برنز را برای تهران و سردیس خوارزمی را جهت المپیاد جهانی دانش آموزی کامپیوتر تهران و  همچنین مجسمه ای  نمادین به ارتفاع تقریبا سه متر با نام «نمایی از افتخار» با موضوع دفاع مقدس را در سمپوزیوم مجسمه سازی  تهران کار کردم. ساخت سردیس آقا ضیاالدین عراقی را در سمپوزیوم سردیس اراک و مقام اول جشنواره ها ی مجسمه های شنی و گلی و ... را نیز در کارنامه خود دارم. در حال حاضر جهت شرکت در سمپوزیوم ساخت سردیس مشاهیر قزوین دعوت شده ام و برای مرحله ی اول جشنواره ی مجسمه های شهری تهران انتخاب شدم که باید ماکت بسازم و ارسال کنم. 

 

طرح های برتر

سعی کردم در هر سبک و روشی و در هر شرایطی بهترین کاری که از دستم بر می آید را انجان دهم.  رضایت نسبی دارم از کارهایی که انجام دادم  ، ولی از نمونه کارهایم که بیشترقابل تایید خودم است و ایده ها و نظراتم را در آن ها پیاده کرده ام تندیس دکتر شریعتی و مجسمه چاووش است. برای ساخت مجسمه چاووش  زمانم بسیار محدود بود اما در آن زمان انرژی زیادی گذاشتم و توانستم کمتر از پنجاه روز آن را آماده کنم.

 

از دیگر کارهای مورد علاقه ام سردیس دکتر بسکی با چهار و نیم متر ارتفاع  که متاسفانه از بین رفت چون آن را  برای نمایشگاهی که در یک خانه قدیمی بود ساختم و پس از تخریب خانه مجسمه نیز از بین رفت. در آن زمان شهردار ششتمد سردیس فوق را می خواست اما زمانی به من خبر دادن که مجسمه  تخریب شده بود.

 

یکی دیگر از کارهای خوبم تندیس نمایی از افتخار است که فیگور و حالتی انتزاعی و المانی دارد.

 

البته برای نمونه های خوب باید سایرین نظر بدهند و کارهایی که نام بردم به نظر شخصی خودم و بازخوردی که داشتم کارهای خوبی بوده اند.

 

خواجه نظام الملک توسی تندیس در حال ساخت

طرحی که در حال حاضر مشغول آماده سازی آن هستم تندیس خواجه نظام الملک توسی سیاست مدار، نویسنده و همچنین مقتدرترین وزیر دوره سلجوقی است که در دوره وزارتش، وزیر دو تن از پادشاهان  مهم دوره سلجوقی یعنی ملک شاه سلجوقی و آلپ ارسلان  بوده است.

 

در زمان پادشاهی ملک شاه به دلیل سن و سال پایین شاه ،  شاگرد خواجه نظام الملک بوده، لذا وقتی به پادشاهی می رسد تقریبا همه امور مملکت در دست این وزیر مقتدر قرن پنجم هجری قرار میگیرد  . در دوران سلجوقیان ایران از نظر وسعت ، اقتدار سیاسی و در زمینه ی هنرهای مختلف   دوران شکوفایی  خود را سپری می کرده است.

 

خواجه نظام الملک توسی از دهقان زادگان روستای نزل آباد بوده و از اقدامات مهم او ایجاد مدارسی تحت عنوان مدارس نظامیه است و کتابی با نام سیاست نامه نیز از آثار او می باشد.

 

ترکیب بندی خاص تندیس خواجه نظام الملک توسی

تندیس خواجه نظام الملک توسی از نظر ترکیب بندی نسبت به کارهای قبلی ام خاص تر است  و سعی کرده ام نمادین و از نقوش و آثار آن دوران نیز استفاده کنم ، در عین حال شباهتهایی از نظر فرم و حالت  با دیگر آثارم دارد . فرم ها و نوع سطوحی که در آثارم استفاده میکنم بخاطر علاقه ی شخصی است که با تغییراتی در بیشتر آنها تکرار شده است.  ساده سازی  و هندسی کردن  فرمها و حجم ها را بیشتر می پسندم  . به نظر من این کار از نظری تجسمی ،  ذهنی و اجرا یک قدم جلوتر و پیچیده تر از ساخت مجسمه های واقعی و  رئالیستی است.

 

پیشی گرفتن طرح های بازاری به دلیل سفارشات موجود و اعمال سلیقه ی سفارش دهنده 

بیشتر کارهایی که از من می بینید کارهای رئالیستی است به این دلیل  که در این زمینه سفارش بیشتری هست. در عین حال طرفدار آثار انتزاعی و نمادین هم هستم و در این زمینه آثاری ساخته ام مثل نمایی از افتخار که برای تهران کار کردم. آثار رئالیستی هنوز هم در نقاط مختلف دنیا طرفداران خود را دارد البته درصورتی که  با فرم ،  حالت  ، ترکیب و تکنیک های درست و متنوع اجرا شده باشند.  آثار رئالیستی  از نظر اجرا بسیار حساس تر و مشکلترهستند و علاوه بر جنبه های هنری ، جنبه فرهنگ سازی بالایی نیز دارند اما متاسفانه ساخت مجسمه های رئالیستی بسیار ضعیف و فاقد نوآوری در بسیاری از شهرهای کشور و اعمال سلیقه سفارش دهندها باعث شده نگاه منفی از سوی مردم نسبت به این سبک ایجاد شود. 

 

در گذشته تنوع کارم بالاتر بود اما  در یک دوره ای بیشتر کارهای سفارشی انجام می دادم. در حال حاضر به فکر نمایشگاه  با آثار مفهومی ، فرمی  وتجریدی  هستم . 6-7 سالی است که نمایشگاه نداشته ام اما قبلا هر یکی  دو سال یک نمایشگاه برگزار می کردم. از آن جهت به برگزاری نمایشگاه تاکید دارم چون تنها در نمایشگاه است که می توانم آخرین داشته هایم را ارائه کنم و حرفم را آنگونه که باید بزنم و خود واقعیم را نشان دهم. . 

 

عجله در کارهای سفارشی

متاسفانه سفارش پروژه های  حجمی و ... به صورت عجله ای و در زمان محدود است. به عنوان مثال پروژه خواجه نظام الملک توسی را اواخر اسفند ماه سال 96 از طرف شهرداری به بنده سفارش دادند که قرار بود درهزارمین سال تولدش  در فروردین ماه  رو نمایی شود.  برای ساخت مجسمه ای  4/5  متری و  با در نظر گرفتن زمان لازم جهت تحقیق آن ، زمان اندکی بود ، البته   بعد از به تعویق افتادن همایش زمان برایم مناسب تر شد.

 

ساخت تندیس خواجه نظام الملک  چند سال پیش  به من واگذار شد  و همان زمان طرحی  آماده کرده بودم اما به دلایلی کار انجام نشد و سال گذشته بعد از سه چهار سال دوباره از بنده خواسته شد این تندیس را بسازم و من شروع به ساخت همان طرح کردم  ، اما اکنون که زمان بیشتری دارم طرح قبلی را مورد  بازبینی قرار دادم و جهت بهبود آن تغییرات اساسی ایجاد کردم، البته این امر باعث تحمیل هزینه و وقت  اضافی و  متعاقب آن با مشکل اتمام زمان اجاره ی سوله  مواجه شدم. 

 

مبنای چهره  کار را مجسمه ایرج محمدی ، از اساتید  مجسمه ساز  بنام کشور که در ایتالیا تحصیل کرده اند  قرار دادم و با توجه به تحقیقاتی که داشتم و تغییراتی که اعمال کردم  به نمونه نهایی رسیدم. ارتفاع این تندیس چهار متر و هفتاد سانتی متر و جنس آن فایبرگلاس است.

 

محل نصب تندیس با مشورت شهرداری تعیین خواهد شد و پیشنهادهای مختلفی برای محل نصب آن وجود دارد. 

 

 جا دارد از مجموعه شهرداری برای انتخاب همچین شخصیتی که  جای آن در شهرمان خالی  بود تشکر کنم و از آزادی عمل واعتمادی که به بنده داشتند .   فقط ایراد وارده  تاخیر زیاد در پیش پرداخت و کمی عجله در اجرا بود که فعلا حل شده و امیدوارم در ادامه ی کار حمایت بیشتری از طرح شود و تشکر میکنم از پیگیریهای جناب آقای مهندس فصیحی ، جناب آقای مقیسه و جناب آقای علی دولت آبادی. 

 

کیفیت طرح ها و شخصیت افراد ،  فدای قیمت و قرارداد

سعی ما براین است که مجسمه هایی با کیفیت و قیمت مناسب  برای  شهر انجام دهیم  کما اینکه بخاطر علاقه ام  در ساخت مجسمه چاووش و شریعتی حداقل قیمت ممکن در نظر گرفته شد.

 

 در برخی دوره های شهرداری (خصوصا شهردار سابق ) برای هنرمندان مشکلات زیادی ایجاد شد. عدم استفاده از کارشناسان مجرب در زمینه های مختلف مجسمه سازی و روند اشتباه بستن قرارداد و تعیین قیمت باعث شد هم شهرداری و هم هنرمندان متضرر شوند . مثلا در چانه زنی در تعیین قیمت معمولا پای دیگر هنرمندان جهت نمونه وارد قضیه می شود که برای هنرمندانی که آگاهی کمتری نسبت به این فضا (بستن قرارداد) دارند سؤ تفاهماتی را ایجاد می کند و در آن دوران تعدادی از هنرمندان و اساتید هم درگیر مسائل حاشیه ای شدند. ناآگاهی مسئول اداری از نحوی ساخت و قیمت موجب  میشود که مجسمه  ای با قیمت چندین برابر قیمت واقعی یا مجسمه ای با تکنیک و روشی اصولی با قیمت پایین تر اجرا شود .  نبود نظارت کافی ،  رودربایستی و عادی جلوه دادن اشتباه متصدی مربوطه باعث نصب آثار ضعیف در سطح شهر خواهد شد.

 

کیفیت کار ، جنس کار ، سابقه هنرمند میتواند در تعیین قیمت موثر باشد که با مشورت خود هنرمند و کارشناسان متخصص شهرداری تعیین و توافق میشود. وقتی شهرداری کارشناس در این زمینه نداشته باشد یا به او اجازه ی دخالت در تعیین  قیمت داده نشود مسلما امکان ضرر هنگفت دور از انتظار نیست.

 

با توجه به توفیقی که حاصل شد و  چند کاری که برای تهران انجام دادم ، می توان گفت قیمت مجسمه ها در تهران حداقل دو برابر یا بیشتر از شهرستان است. 

 

دلایل عدم استقبال برخی از افراد از برخی مجسمه ها 

زمان اندک، اعمال سلیقه ی سفارش دهنده، عدم نظارت صحیح، قیمتهای ناعادلانه، عدم دقت در بررسی رزومه از سوی  سفارش دهنده و ...  باعث کیفیت پایین برخی آثار  وعدم رسیدن به اهداف مورد نظر از نصب مجسمه میشود. مثلا در زمینه تندیس مشاهیر مجسمه ضعیف تاثیر منفی در قبول آن شخصیت دارد.  البته  این انتقاد به هنرمندان نیز هست که نباید چنین کاری را قبول کنند.

 

در  راستای آماده سازی و ارائه طرح ها مشکلات متعددی بر سر راه هنرمندان است تا نهایتا کاری در  جایی نصب میشود.متاسفانه ما هنرمندان گاهی به خواسته هایی تن می دهیم که می شود راه چاره ای برای آن ها یافت و نظر خودمان را اجرایی کنیم البته برخی اوقات نیز راهی جز پذیرش نیست. علاوه بر مشکلات سفارشی و اداری ، مشکلات شخصی هم در این امر دخیل هستند که باعث می شود سطح کار پایین بیاید مثلا برای آماده سازی تندیس خواجه نظام الملک توسی من علاوه بر کلاس های دانشگاه ، مدرسه و اداره و کارگاه نیز می رفتم. که الان با اتمام مدارس و دانشگاه تمرکزم برای ساخت مجسمه بیشتر شده است. 

 

عوامل موثر در ماندگاری کار:

طرح و اثری ماندگار است که با تحقیق و بررسی انجام شده باشد و روی آن ها فکر و وقت گذاشته شود  تا خروجی یک کار علمی  با فرم ، حالت و ترکیب بندی متناسب با موضوع و شخصیت  باشد ،  که وقتی مردم تندیس یک شخصیت را می بینند  آن مجسمه یادآور شخصیت مورد نظر باشد و یا  برای کسانی که اطلاعی از آن شخصیت ندارند و او را نمی شناسند از این به بعد یک ذهنیت جدید وصحیحی ایجاد کند.

 

در ماندگاری کار، سفارش دهنده خیلی مهم است به این دلیل که برخی سفارش دهنده ها علمی جلو نمی روند . کارهای حجمی در جلو دید عموم  نصب میشود و همه اقشار شاید هر روز آن را  بینند. شهرداری ها باید این موضوع را قبول کنند که شأن و منزلت هر شهری جای هر نوع اثری  نیست  حتی اگر اهدایی و رایگان باشد. آن ها باید در انتخاب هنرمند بسیار دقت کنند، یعنی چه هنرمندی  چه نوع سبک و کاری را بهتر انجام می دهد و علاوه بر نظارت  به هنرمند  آزادی عمل و زمان مورد نیاز را بدهند. 

 

شهرداری باید بعد از انتخاب هنرمند  از او طرح متناسب و ماکت دقیق قابل اجرا بخواهد که نتیجه کار قبل از نصب مشخص باشد ، ایرادات در ماکت رفع و  موقع تحویل مجسمه اصلی با ماکت مقایسه شود ،  معمولا در این موارد زیاد  سخت گیری نمیشود. 

 

 المان های نوروزی و فرهنگ شهر 

درالمان های نوروزی سلیقه ی اقشار مختلف مردم در نظر گرفته میشود، و در دوره های قبلی از مجسمه های فانتزی گرفته تا انتزاعی و مفهومی یا رئالیستی شاهد نمونه های خوبی بوده ایم  و در صورت وجود بودجه ی کافی در  ساخت انواع سبکها و موضوعات متنوع  ایرادی وجود ندارد ولی در شرایط کنونی ضروری به نظر میرسد که بیشتر دنبال آثار ماندگار و متناسب با فرهنگ شهر باشند تا توجیه بیشتری داشته باشد. اگر مجسمه ها با فرهنگ و سنتهای سبزوار همخوان  باشند،  موقتی هم که باشند  تاثیر خودش را می گذارد.  

 

در کنار تندیس سازی مشاهیر به المان های مفهومی نیز فکر کنیم

در حال حاضر بیشتر فعالیت های مجسمه سازی در شهر سبزوار بر محور تندیس و سردیس مشاهیر صورت می گیرد که اگر با کیفیت و نوع آوری همراه باشد قابل تقدیر است  ولی جای مجسمه های مفهومی و انتزاعی در شهر خالیست و بایستی به سمت ساخت این نوع آثار هم برویم  . آثاری با موادی مثل فلز و مواد دور ریختنی ، سنگ و چوب  . که البته در این زمینه ها نیز طرح هایی داشته ام اما  کمتر به سمتش رفته ایم . جا داره تشکر کنم از برادرم حمید عارفی که همیشه در این راه  یار و همکار من بود ، همچنین از اساتید گرامی خصوصا جناب استاد ماستیانی که  باعث ترویج و تثبیت هنر مجسمه سازی در شهر شده اند ، هنوز خیلی از شهرهای کشور مشکل نصب و ساخت مجسمه دارند. سپاسگزارم از شما و مجله ی اینترنتی اسرارنامه که پیام ما را به  بهترین شکل به مردم می رسانید. 

 

برای مشاهده تصاویر بیشتر روی این جا کلیک کنید.