نوروز بی شک بزرگترین جشن ایرانیان است که عظمت هیچ جشنی به پای آن نمی رسد. بدیهی است که چنین جشن بزرگی قطعاً باید از آداب و رسوم ویژه و متعدد خاص خود برخوردار باشد. چنان که نوروز همواره از حدود یک ماه مانده به فرارسیدنش زندگی همه ایرانیان را تحت تأثیر قرار می دهد و آدابی نظیر خانه تکانی ، تهیه شیرینی و آجیل عید ، خرید کفش و لباس نو ، چهارشنبه سوری ، تهیه ملزومات سفره هفت سین و ... را به همراه خود می آورد.
نوروز همچنین بعد از تحویل سال نو نیز آداب بسیار متعدد و متنوع خود را دارد که دید و بازدید نوروزی فقط یک بخش از آن است.
در ایران معمولاً هر شهر و منطقه ای که از تاریخ کهن و اصالت تمدنی بیشتری برخوردار باشد ، مردم آن شهر در ایام نوروز آداب و رسوم بیشتری دارند و موارد بیشتری را رعایت می کنند.
دارالمومنین سبزوار که یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است و به دلیل برخورداری از پیشینه فرهنگی و تمدنی چندهزارساله به عنوان ریشه فرهنگی خراسان شناخته می شود ، یکی از مناطقی است که در ایام نوروز آداب و رسوم جالب و مخصوص خود را دارد.
بیان تمام آداب و رسوم متنوع سبزواری ها در ایام نوروز در این مجال اندک ، امکان پذیر نیست. اما اسرارنامه به بهانه فرارسیدن سال جدید تصمیم دارد بخش هایی از آداب و رسوم نوروزی دارالمومنین سبزوار را در اینجا بازگو  نماید. از همین رو در ادامه به انتشار متن کامل مصاحبه ای خواهیم پرداخت که عبدالحسین کارگری عضو شورای اسلامی شهر سبزوار و محقق و پژوهش گر آداب و رسوم بومی  خطه سربداران ، اخیراً در گفتگو با خبرگزاری ایسنا بیان کرده است.
خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا یکی از خبرگزاری های فعال در دارالمومنین سبزوار است که خانم زهرا فسنقری یکی از خبرنگاران پرتلاش و پراستعداد غرب خراسان رضوی مسوولیت آن را برعهده دارد.
عبدالحسین کارگری عضو شورای شهر سبزوار در خصوص آداب و رسوم سبزواری ها در ایام نوروز به این خبرگزاری گفته است :

 
"شب علفه" مرده‌ها و زنده‌ها در سبزوار

 كارشناس ادبيات عامه سبزوار گفت: سبزواری‌ها شب اول مانده به عید را "علفه مرده‌ها" و شب دوم را "علفه زنده‌ها" می‌گویند.

به گزارش سبزوارپیام،غلامحسين كارگري در گفت و گو با ایسنا، ادامه داد: سبزواري‌ها در هر دو شب علفه "پلو" درست می‌کنند و در هنگام آبکش کردن پلو که با روغن زرد گوسفندی که بوی خوب و زیادی هم دارد می‌گویند "بوی روغن مال مرده‌ها و شام مال زنده‌ها" و سپس برای روح مرده‌ها فاتحه می‌خوانند و بعد از آماده شدن پلو آن‌را خورده و هرکسی به خانه خود می‌رود.

وي سپس به قبل از سال تحويل پرداخت و خاطرنشان كرد: در قديم در سبزوار رسم بر اين بوده كه چراغي از پيه‌دان روشن مي‌كردند و بعد كه چراغ نفتي بوده از چراغ نفتي استفاده كرده و اين چراغ را روي طاقچه جلو آیينه مي‌گذاشتند و چراغ را نبايد كسي خاموش مي‌كرد تا اين‌كه نفت چراغ تمام شده و خود خاموش شود كه اين رسم بعدها منسوخ شده است.

عضو شوراي اسلامي شهر سبزوار افزود: سبزواري‌ها معتقد بودند اين چراغ مربوط به حضرت محمد(ص) و خاندان پاك ايشان است، بنابراين نبايد كسي آن‌را خاموش كند چراكه خاموش كردنش را نحس مي‌دانستند.

 وي با اشاره به چيدن سفره عيد گفت: سفره عيد 4 گوش بوده و مستطيل نيست كه زنان و دختران در گذشته سفره‌هاي عيد را بنا به سليقه خود گلدوزي مي‌كردند.

كارگري ادامه داد: بهتر است سفره عيد را دختران به هر نيت و آرزويي كه دارند، پهن كنند كه در اين سفره هم علاوه بر سمنو، سكه هم براي بركت داخل سفره مي‌گذارند.

سبزواري‌ها سكه را داخل سفره عيد براي بركت مي‌گذارند و سپس اين سكه‌ها را با پول خود مخلوط مي‌كنند چراكه معتقدند سكه سال تحويل بركت جيب و كيسه مي‌آورد.

وي اينچنين اضافه كرد: قرآن هم يكي از مواردي است كه به صورت باز سر سفره مي‌گذارند چراكه قرآن از اعتقادات راسخ مردم است و معمولا سوره"يس" را باز مي‌كنند و در داخل قرآن هم اسكانس‌هاي نو را براي عيدي دادن قرار مي‌دهند.

 ماهي جزو سفره‌هاي عيد ما نبوده است

 عضو شوراي اسلامي شهر سبزوار خاطرنشان كرد: ماهي جزو سفره‌هاي عيد ما نبوده و بعدا از مناطق ماهي‌خيز به مناطق خراسان و سفره‌هاي عيد سبزواري‌ها راه يافته حتي اصطلاح هفت سين هم بعدا به ميان آمده است.

وي به تحويل سال هم اشاره کرد و گفت: در لحظه تحويل سال بايد همه اعضاي خانواده سرسفره عيد باشند كه بعد از تحويل سال روبوسي و عيد مباركي مي‌كنند و جمله‌هاي "عيد شما مبارك" و "ديدار شما مبارك" را عنوان مي‌كنند.

كارشناس ادبيات عامه سبزوار تصريح كرد: از قديم در سبزوار رسم بر اين بوده اول صبح عيد را به خانه كسي كه يكي از نزديكانش در سال گذشته فوت كرده رفته و به اصطلاح سبزواري‌ها آنان را از "اوسي" يا سياهي درمي‌آورند و از صاحب خانه دلجويي مي‌كردند.

در قديم سرسفره اين خانواده به جز "نقل" چيز ديگري نبود اما اخيرا كه تجملاتي شده شيريني و ميوه‌هاي رنگارنگ هم مي‌گذارند اما سابق همان "نقل" كافي بود.

اين كارشناس آگاه به آداب و رسوم سبزوار يكي از سنت‌هاي خوب و پسنديده سبزواري‌ها را جملات به كار برده شده در ديد وبازديدهاي عيد دانست و ابراز كرد: سبزواري‌ها در قديم هنگام ديد و بازديد زنان فاميل را دخترعمو و محرم خطاب مي‌كردند كه اين يعني رعايت كامل اصل مردانگي و فتوت ايراني.

وی ادامه داد: در قديم مردان در ديد و بازديدهاي نوروز مي‌گفتند "تو و دختر عمو به پاي هم پير بشه" و طرف مقابل هم مي‌گفت "خدا شما را هم پير كنه"

كارگري افزود: ديد و بازديدها در 12 روز عيد همچنان داغ بود و هر ناهار و شام را در منزل يكي از فاميل‌ها بودند و كسي زياد كار نمي‌كرد مگر كساني كه ناهار و شام را در خانه او، افراد فاميل مهمان بودند.

روزهاي عيد بازار بازي‌هاي خاص هر قشر اعم از پير، جوان، زن و مرد گرم مي‌شد و زنان ديار سربداران در گذشته در محله‌اي به نام عيدگاه كه توسط ديوار يا هيزم محصور شده و يا توسط تپه ماهور محاصره شده بود، به رقص و بازي مي‌پرداختند.

وي به پختن غذاهاي ايام نوروز نيز پرداخت و گفت: مردم سبزوار در گذشته بيشتر غذاها را از گوشت يا علف‌هاي بيابان تحت عنوان "علف جوش" تهيه مي‌كردند كه گوشت را معمولا از كشتن گوسفندهاي پرواري در دو، سه روز به عيد مانده و يا از زمستان كه گوشت زيادي هم بود استفاده مي‌كردند.

وي درست كردن آش را يكي از غذاهاي ايام عيد دانست و گفت: سبزواري‌ها در ايام عيد "آش جوش بره" نه "آش گوشواره" چراكه واقعا "جوش بره" بوده به خاطر اين‌كه مواد خميرش زياد است و زمان بيشتري براي جوش مي‌برد.

اين كارشناس ادبيات عامه با اشاره به سبزه عيد و كاشتن سبزه عيد معمولا از گندم، جو و عدس، گفت: برخي از زنان هنرمند هم خاكشير را به صورت گوي‌هايي درست مي‌كردند تا سبزه عيد را از خاكشير تهيه كنند.

وي بيان كرد: ديد و بازديدها تا "سيزده به در" ادامه داشت و زنان هم از سبزه عيد خود مراقبت كرده و داخل آن‌را با گل تزیين مي‌كردند و سبزه را "سيزده به در" از خانه دور مي‌كردند و مي‌گفتند" زردي تو دِمو و سبزي تو دِمو"

در سبزوار به خاطر اين‌كه آب "عبدالرحمن" مدارش بر 14 بوده بنابراين 14بدر هم داشتند تا دهقانان بتوانند در 14 عيد به جاي سيزده بدر مراسم اين روز را جشن بگيرند.

خبر فوت بعد از سال تحویل اعلام می‌شود

كارگري يكي ديگر از سنت‌هاي پسنديده سبزوار را منتشرنكردن خبر فوت كسي كه در نزديك بودن به سال تحويل مي‌ميرد، عنوان و اضافه كرد: سبزواري‌ها معتقدند اگر ما عزادارشديم نبايد با دادن خبرمرگ چهره همسايه و مردم مكدر بشود.

وي با بيان اين‌كه بعد از سال تحويل كم كم خبر فوت عزيز خود را منتشر مي‌كنند، خاطرنشان كرد: صاحبان عزا سعي مي‌كنند مجالس روضه‌خواني را از مساجد و حسينيه‌ها جمع كنند تا صداي گريه و زاري‌شان، شادي مردم را مخدوش نكند.

كارگري تصريح كرد: صاحبان عزا سعي مي‌كنند مراسم خود را كوتاه به جای آورند.

وي در ادامه يكي ديگر از رسوم خوب سبزوار را هم برگزار كردن مجالس عروسي و ختنه سوران در ايام عيد نوروز برشمرد و گفت: معمولا زوج‌هاي جوان شروع زندگي خود را در فصل بهار كه فصل شكفتن و طراوت است، مي‌گذارند.

وي افزود: اين مراسم به اين خاطر در ايام نوروز انجام مي‌شود كه علاوه بر كمك كاري از لحاظ مالي هم يكديگر را ياري كنند.

عضو شوراي اسلامي شهر سبزوار در پايان ضمن آرزوي سالي خوب و پربركت براي تمام مسلمانان جهان و به ويژه مسلمانان ايران و سبزواري‌ها گفت: اميدواريم سالي خوب، خوش و سرزنده داشته باشيد.
منبع : ایسنا خراسان رضوی

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

آیین پخت سمنو برای سفره هفت سین در دارالمومنین سبزوار

ورشرنگ در نوروز / نگاهی به رقص محلی سبزوار شهر دیرینه های پایدار