آداب و رسوم چهارشنبه سوری در سبزوار

آداب و رسوم آيين چهارشنبه سوري در سبزوار
 
چهارشنبه سوري، يکي از مراسم به ياد ماندني در فرهنگ ما ايرانيان است و مردم از گذشته تا به امروز آيين هاي خاصي را در اين شب اجرا مي کنند و با اين آيين ها به استقبال نوروز و سال جديد مي روند و غم ها و کدورت هاي سال کهنه را از خود دور مي کنند. 
 
در واقع اين مراسم بهانه اي براي شاد بودن و شادي کردن است. کوزه شکستن، از روي آتش پريدن، گوي آتش به هوا انداختن، پختن غذاهاي مخصوص، ملاقه زني و طلب عيدي کردن و... از جمله رسوم خاص چهارشنبه سوري است که هنوز هم بخشي از آن در روستاها و شهرهاي سبزوار اجرا مي شود.
 
خاطرات اين شب به يادماندني امروز تبديل به نقل مجلس پدر بزرگ ها، مادر بزرگ ها، پدران و مادران شده است و هرگاه از خاطرات کودکي خود در اين شب حرف مي زنند برق شادي از مرور آن ايام خوش در چشمانشان مي درخشد.
 
فرهنگي گفت وگو به بهانه فرا رسيدن آخرين چهارشنبه سال به سراغ کارشناسان و مردم سبزوار رفتيم تا با آداب و رسوم اين شب شاد و خاطره انگيز بيشتر آشنا شويم. 
 
محمدعبدا... زاده ثاني کارشناس باستان شناسي سبزوار درباره تاريخچه و نحوه برگزاري مراسم چهارشنبه سوري اين گونه گفت: در تقويم ايراني هر روز از ماه داراي نام خاصي بود که پس از ورود اسلام روزهاي ماه به ۴ هفته تقسيم شد. 
 
در ايران باستان شبي نزديک به شب تحويل سال را جشن مي گرفتند و از آن به سور آخر ياد مي کردند. بعد از اسلام اين شب مصادف با سه شنبه شب آخر سال شد و از اين پس سور آخر سال به چهارشنبه سوري تغيير نام داد. 
 
در شب چهارشنبه سوري در نقاط مختلف شهرستان سبزوار مراسم مختلفي برگزار مي شد. بعضي معتقد بودند که در اين شب و روز روح درگذشتگان آزاد است و آن ها به سراغ خانه هاي دنيوي خود مي آيند، به همين دليل مردم غذايي به نام «علفه» مي پختند و همراه با کاسه آبي در پشت بام خانه ها قرار مي دادند تا روح مردگان از آن استفاده کنند و يا نان را به صورت «قلفي» مي پختند و به روغن زرد آغشته مي کردند و از سمت بالا به پايين روستا بين همه مردم توزيع مي کردند و مردم هم فاتحه اي براي شادي ارواح درگذشتگان مي خواندند. بعضي نان روغن زردي را بالاي پشت بام مي انداختند که روح مرده تغذيه کند چون معتقد بودند که مردگان روزي مي خورند.
 
در بيشتر مناطق سبزوار در اين شب نوعي آش مخصوص تهيه مي شود که به آش «جوش بره» معروف است. 
 
از ديگر مراسمي که در گذشته در اين شب اجرا مي شد «شال اندازي» است و هنوز هم عده اي مدعي هستند اين مراسم در روستايشان اجرا مي شود. 
 
در مراسم شال اندازي فردي آشنا يا غريبه روي بام خانه مي رود و شال خود را از دريچه «هورنو» (نورگير خانه، دريچه خانه هايي که سقف آن گنبدي شکل بود) به کرسي  خانه مي انداخت. اگر صاحب خانه صاحب شال را نمي شناخت آن قدر شال را مي کشيد که مرد شال را رها کند و اگر زورشان نمي رسيد براي او تنقلات (برگه زردآلو، هلو و...) مي بستند. 
 
حتي رسم بود که عروس هم به خانه پدر شوهر مي رفت و شال مي انداخت و مثلا مي گفت بايد يک قالي بدهي يا گوسفند بدهي و پدر شوهر مي گفت قبول است و به اين ترتيب عروس شال خود را بالا مي کشيد، در شال اندازي مردها براي اين که شناخته نشوند، صورت خود را مي پوشاندند.
 
کوزه شکستن از ديگر رسم هاي قديمي شب چهارشنبه سوري در سبزوار بوده و هست. به اين ترتيب که در اين شب، براي پشت سر گذاشتن آخر سال کوزه هاي قديمي را که آب داشت بالاي پشت بام مي بردند و بر زمين مي زدند و مي شکستند تا به اين ترتيب سال کهنه را پشت سر بگذارند و اين نمادي از نوآوري و تحول در طبيعت است.
 
گروهي هم در اين شب آتش روشن مي کردند و از روي آتش مي پريدند و مي گفتند: «زردي من از تو، سرخي تو از من». بعضي ها هم مي پريدند و مي گفتند: «سال نو بيايد- خوب بيايد- قوم و خويشان سالم باشند». بعضي ها هم «گويي از هيزم» را پرتاب مي کردند و يا همان گوي را از روي بلندي به زمين روان مي کردند و مي گفتند« غم بارا شادي بيا، محنت بارا روزي بيا». 
 
ملاقه زني هم به اعتقاد عده اي از مردم در گذشته در شهر و روستاهاي سبزوار به عنوان يکي از رسوم اين شب اجرا مي شد. به اين ترتيب که کوچک ترها به صورت گروهي کاسه به دست مي گرفتند و با کوبيدن ملاقه به آن، به خانه همسايه ها مي رفتند و از آنان طلب عيدي مي کردند. با باز شدن در خانه ها بعضي به آن ها از آجيل و تنقلاتي که براي شب عيد مهيا کرده بودند مي دادند و برخي با ريختن کاسه اي آب از بچه ها پذيرايي مي کردند. 
 
عبدالحسين کارگري پژوهشگر در حوزه نمايش هاي آييني سبزوار هم درباره ديگر آدابي که در گذشته هاي دور در اين شب اجرا مي شد، گفت: از جمله آيين هاي ديرينه سبزوار در چهارشنبه سوري آيين همراه با «بازي با ماسک» و رقص هايي خاص بود.اين در حالي است که بازي با ماسک در جهان سابقه اي حدود ۵۰ تا ۶۰ ساله دارد.
 
وي اضافه کرد: در آيين قبل از زردشت مردم سبزوار ماسک هفت پيکر را مي ساختند و از هر يک از آن ها به عنوان خداي ناهيد، خداي باروري و زايش، اهريمن و اهورا و غيره ياد مي کردند و طي اين بازي روح هاي پليد را از خود دور و نماد اصلي را پيروز مي کردند. 
 
امروز هم چهارشنبه سوري در بين مردم جايگاهي غيرقابل انکار دارد. هر چند امروز در شهرهاي بزرگ ديگر چندان نشاني از مراسم زيبا و شاد گذشتگان در اين شب به يادماندني نيست ولي هنوز حال وهواي ناشي از فرا رسيدن اين شب از چند روز مانده به چهارشنبه سوري بر بچه ها و بزرگ ترها حاکم مي شود و مادران و پدران خاطرات خوش دوران کودکي خود از اين شب را براي فرزندانشان بازگو مي کنند.
 
اما آن چه چهارشنبه سوري، اين شب زيبا با قدمت باستاني را متمايز با گذشته کرده، دلهره و هراسي است که در اين شب گريبانگير پدران و مادران مي شود.
 
ترقه و آتش بازي هر سال شايد جان و سلامتي چندين نفر را به خطر مي اندازد. گويا چهارشنبه سوري هم براي فرار از آسيب هايي که امروز به آن دچار شده است، نياز به فرهنگ سازي دارد و البته شناساندن آداب و رسوم زيباي گذشته به نسل امروز و آينده امري ضروري است.
 
به خاطر داشته باشيم رسوم ايرانيان ريشه در تاريخ کهن اين سرزمين دارد و با عقايد و افکار ما ايرانيان سازگار است و نمي توان آن را با رسوم غربيان در جشن هايشان ترکيب کرد. مراقب باشيم که اگر چهارشنبه سوري با همين کارهايي که امروز جوانان و نوجوانان در اين ايام مي کنند و با آتش بازي و ترقه به استقبال آن مي روند و اين شب را جشن مي گيرند ادامه يابد، شايد کودکان امروز زماني که سن وسالي را سپري کنند و گرد پيري بر چهره شان بنشيند، به جاي خاطرات خوش و شيرين گذشته براي نوادگان خود از حوادث اين شب بگويند که چه تن هايي در آن سوخت و چه چشم هايي نابينا شد و... و آن روز حال وهواي خوش چهارشنبه سوري جاي خود را به نفرت و هراس از اين شب بدهد.
 
به اميد روزي که رسوم زيباي ايراني جاي آتش بازي و ترقه بازي امروز در شب چهارشنبه سوري را بگيرد و کودکان امروز خاطرات تلخ خود را براي نسل هاي آينده به ارمغان نبرند.
 
 
 
گزارشگر: مهرنیا
منبع: روزنامه خراسان رضوی 
نظرت را بنویس
comments
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما