خدمتگزاران سفر کرده را فراموش نکنیم
به مناسبت پنجاهمین سال درگذشت آیت الله العظمی فقیه سبزواری
سال 95 ، پنجاهمین سال رحلت فقیه و خدمتگزار بزرگ ، مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری است .
اسرارنامه در ادامه با مروری بر زندگی نامه و خدمات آن عالم برجسته، یادش را گرامی می دارد:
آیت الله حاج میرزا حسین سبزواری مشهور به " فقیه سبزواری " در سوم رمضان 1309 ه . ق ( برابر با جمعه 13 فروردین 1271 هجری شمسی ) در شهر سامرا به دنیا آمد و در سال 1318 ه . ق ( 1279 هجری شمسی ) همراه پدر خود آیت الله میرزا موسی به سبزوار رفت و در آنجا به تحصیل علوم دینی پرداخت . وی در سال 1326 ه . ق ( 1286 هجری شمسی ) برای ادامه تحصیل وارد مشهد شد و در مدرسه فاضلخان حجره گرفت و از محضر دانشورانی چون حاج شیخ حسن برسی ، میرزا محمد باقر مدرس رضوی ، میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری ( ادیب اول ) ، حاج میرزا حسین از شاگردان میرزای شیرازی و حاج میرزا اسماعیل مجتهد ، علم آموخت .
این فقیه بزرگوار در طول تحصیلات خود در حوزه مشهد ، شاهد فاجعه تاریخی به توپ بستن گنبد و حرم مطهر رضوی در روز جمعه دهم ربیع الثانی 1330 ه . ق ( برابر با 9 فروردین 1291 هجری شمسی ) بود و این فاجعه را در یادداشت های منتشر نشده خود منعکس کرده است . وی شعبان سال 1331 ه . ق ( تیرماه 1292 هجری شمسی ) با دختر میرزا حسین صدر العلماء یکی از علمای برجسته سبزوار ، ازدواج نمود و شش سال در سبزوار اقامت کرد . در این مدت ضمن تدریس ، خارج فقه و اصول را از محضر پدر و حکمت را نزد افتخار الحکما ، شاگرد کم مانند حاج ملا هادی سبزواری ، فرا گرفت و سال 1338 ه . ق ( 1299 هجری شمسی ) ، پس از فوت پدر و طبق وصیت او ، برای ادامه تحصیل به نجف رفت و فقه و اصول را نزد آیات میرزا حسین نائینی ، سید ابوالحسن اصفهانی ، آقا ضیاء عراقی و حاج سید محمد فیروزآبادی فرا گرفت و از همه اساتید خود اجازه اجتهاد دریافت نمود و به " فقیه سبزواری " اشتهار یافت .
وی علاوه بر درک محضر اساتید یاد شده خود در سامرا ، در نجف نیز از محضر آخوند خراسانی ، سید محمد کاظم یزدی ، شیخ حسین مامقانی ، آیت الله شربیانی ، آیت الله سید محمد بحرالعلوم ، شیخ محمد طه نجف ، میرزا حسین نوری ، حاج آقا رضا همدانی ، شیخ علی گنابادی و شیخ علی قوچانی بهره برد . در سال 1347 ه . ق در 38 سالگی به درخواست مردم سبزوار به ایران بازگشت و در مشهد ساکن شد و به تدریس فقه و اصول و فلسفه و نیز اقامه نماز جماعت روی آورد و خدمات اجتماعی و عمرانی کم نظیری انجام داد .
شاگردان مرحوم فقیه سبزواری
مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری در طول حیات پربرکتش ، شاگردان برجسته و فرهیخته ای تربیت کرد که هر یک از آنان منشأ خدمات علمی و دینی و اجتماعی بسیاری در دوره حیات خود بودند . برخی از شاگردان شهیر آن فقیه بزرگوار عبارتند از : ، مرحوم آیة الله العظمی مرعشی نجفی ( که در نجف از محضر مرحوم فقیه استفاده می کردند ) ، مرحوم آیة الله حاج سید جواد فقیه سبزواری ( از مدرسین فعال و فاضل معاصر در مشهد و از فرزندان مرحوم فقیه سبزواری ) ،آیة الله عباس واعظ طبسی ، مرحوم محمد تقی شریعتی ( پدر مرحوم دکتر علی شریعتی ) ، استاد دانشمند مرحوم حجة الاسلام کاظم مدیر شانه چی ( که دارای اجازه اجتهاد از مرحوم فقیه سبزواری بودند ) ، مرحوم آیة الله دکتر محمد ابراهیم آیتی از وعاظ و خطبای بزرگ خراسان و ایران ، آیة الله شیخ محمد تقی عندلیبی سبزواری از علمای معاصر مشهد ، حکیم و فقیه و فیلسوف بزرگوار مرحوم آیة الله حاج میرزا مهدی الهی قمشه ای ( پدر دکتر الهی قمشه ای ) ، آیة الله سید محمد تقی آل هاشم ، مرحوم آیت الله آقای حاج شیخ قوام الدین ابوالحسن ایازی، یکی از علمای مشهور استان مازندران که اجازه اجتهاد از مرحوم فقیه داشت ، آیت‌الله حاج شیخ مرتضی اشرفی ، حجت الاسلام سيد محمد تقي حسيني طباطبایی روحانی برجسته سیستانی ، حجت الاسلام دکتر عبدالعلی صاحبی شاهرودی ، آیة الله العظمی میرزا حسن احقاقی ، علامه بلخی بنيانگذار نهضت اسلامي معاصر افغانستان ، حضرت آیت الله حجت هاشمی خراسانی از علمای معاصر مشهد . مرحوم حاج شیخ عباسعلی اسلامی مؤسس مدارس اسلامی در تهران و نقاط دیگر کشور ، آیة الله سید علینقی امین امام جماعت مسجد جامع تهرانپارس ، حجة الاسلام سید محمد تقی مقدم مولف هشتاد اثر دینی ، علامه شیخ جعفر زاهدی ( مجله: آینه پژوهش » فروردين و تير 1378 - شماره 55 و 56 ) ، علامه حاج شیخ عباس خالصی خراسانی ( مجله: آینه پژوهش » فروردين و تير 1378 - شماره 55 و 56 )،فخرالدین حجازی ،آیة الله حاج سید صادق فقیه سبزواری (فرزند مرحوم فقیه )، آیة الله سید حسن ابطحی ، دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی و بسیاری دیگر از علما و فضلا
آثار علمی
" هدایه الانام " رساله عملی اوست و کتاب " مناسک حج " وی نیز به چاپ رسیده است . از دیگر آثار منتشر نشده مرحوم فقیه سبزواری ، تقریرات اصول مرحوم میرزای نائینی است که چون مرحوم آیة الله کاظمینی از همدرسان و هم بحث های مرحوم فقیه سبزواری در نجف ، تقریرات خودرا زودتر از مرحوم فقیه سبزواری منتشر کرد ، مرحوم فقیه سبزواری به احترام ایشان از انتشار تقریرات خود پرهیز کرد .
از دیگر آثار علمی مرحوم فقیه ، تقریرات درس فقه مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی است که منتشر نشده است .
چند حلقه نوار از سخنرانی و تدریس ایشان نزد منسوبین آن فقیه بزرگوار موجوداست که امیدواریم برای استفاده عموم پیاده و مکتوب و منتشر شود .
هم چنین یکی از علمای برجسته مشهد که از مریدان خاص و از شاگردان مرحوم فقیه سبزواری بوده ، سی جلسه از تفسیر بسم الله و تفسیر سوره انا انزلناه مرحوم فقیه سبزواری را در اختیار دارند که امیدواریم به همت خیّرین منتشر شود .
خدمات اجتماعی ، فرهنگی و عمرانی فقیه سبزواری
کوی طلاب مشهد ، یادگاری باشکوه و بی نظیر مرحوم فقیه سبزواری
مرحوم فقیه سبزواری با توجه به اهتمام زیادی که به امور رفاهی طلاب حوزه علمیه مشهد خصوصا موضوع مسکن آنان داشت ، در سال 1338 هجری شمسی ، 2500 قطعه زمین از آستان قدس برای واگذاری رایگان به طلاب دریافت ؛ و با انجام قرعه کشی ، به آنان تحویل داد .
کوی طلاب که امروز یکی از مناطق آباد و بزرگ و پیشرفته و فعال مشهد است ، یادگار همت بلند مرحوم فقیه سبزواری در جهت ایجاد آسایش برای عموم شهروندان خصوصا طلاب حوزه علمیه مشهد است .
اصلاح قبله ایرانیان
مرحوم آیة الله فقیه سبزواری ، به دلیل احاطه بر علم هیئت ، در یکی از سفرهای خود به سرزمین وحی ، به پادشاه عربستان پیشنهاد کردند چون سالی دوبار خورشید دقیقا روی کعبه قرار می گیرد ، در آن زمان ، از رادیو اعلام کنند تا مردم ایران در هر نقطه ای هستند ، قبله صحیح راشناسایی کنند که پیشنهاد معظم له مورد استقبال قرار گرفت و به اجرا در آمد .
پیشنهاد تعمیر قبور بقیع
مرحوم فقیه سبزواری ، در ملاقاتی که پادشاه عربستان با ایشان داشت ، تعمیر قبور بقیع را خواستار شد که پادشاه به مقامات دینی و محلی ارجاع داد و آن ها به اعتبار بغض و عنادی که با اهل بیت علیهم السلام دارند ،این پیشنهاد را مسکوت و معلق گذاشتند .
سایر خدمات مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری رحمة الله علیه در طول چهل سال :
1 - تجدید حیات و تأسیس حوزه علمیه مشهد
2 - تدریس خارج فقه و اصول و تربیت مجتهدان و اساتید و فضلای بسیار
3 - امامت جماعت در مسجد گوهرشاد (شبستان سبزواری ) و سحرگاهان بالاسر حرم رضوی
4 - وعظ و خطابه در ماه مبارک رمضان که بر اساس گواهی حضرت آیة الله حاج میرزا صادق فقیه سبزواری یکی از فرزندان روحانی آن فقیه بزرگ ، جای نشستن نزدیک تر به منبر ، برای استماع سخنان آن مرحوم ، خرید و فروش می شد .
5 کلیدداری ضریح مقدس حضرت ثامن الحجج علیه السلام به مدت چهل سال که بر اساس آیین حرم رضوی ، باید در اختیار اعلم علما و مرجع وقت مشهد باشد .
6 تأمین نان طلاب حوزه علمیه مشهد و برخی شهرهای دیگر
7 احداث باغ رضوان در جوار حرم رضوی
8 احداث مدرسه باغ رضوان برای اسکان طلاب
9 احداث غسالخانه مشهد در ابتدای خیابان طبرسی .
10 اتمام بنای درمانگاه رازی در بالا خیابان مشهد
11 احداث دهها خانه برای سیلزدگان در کوی نخریسی و خیابان خواجه ربیع مشهد
12 کمک به فقرا در قحط سالی جنگ جهانی دوم
13 پرداخت شهریه به طلاب حوزه درس خارج خود
14 تأسیس حسینیه اصفهانی ها در مشهد مقدس
15 تأسیس حسینیه آیة الله فقیه سبزواری در مشهد .
16 تأسیس مدرسه علمیه در کویته پاکستان .
17 احداث مسجد بهار مشهد
18 احداث مسجد احمد آباد مشهد مقدس
19 احداث مدرسه محمدیه در سبزوار جهت اسکان و تحصیل طلاب
20 احداث شبستان شرقی مسجد جامع سبزوار
21 احداث آرامگاه آیة الله میرزا موسی سبزواری پدر بزرگوارش که از شاگردان مرحوم میرزای بزرگ شیرازی و بسیار مورد احترام مردم سبزوار و دارای کرامات بود . این بنا ، هم اکنون در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده است .
22 تعیین قبله صحیح و واقعی با پیشنهاد به پادشاه وقت عربستان در سالی که سرپرستی پانزده هزار حاجی ایرانی را بعهده داشت .
23 درخواست ساخت مزار برای ائمه بقیع علیهم السلام از پادشاه وقت عربستان .
24 انجام سفرهای ترویجی و تبلیغی به برخی شهرهای خراسان بنا به دعوت مردم که منشأ خیرات و برکات بسیار بود .
25 حضور در حادثه مسجد گوهرشاد به دلیل اعتراض به اتحاد شکل لباس ؛ و سخنرانی و تلاش برای پیشگیری از قتل عام مردم همراه با سایر علما که در خاطرات خود به آن اشاره کرده و هم اکنون ، پژوهشگران ، به یادداشت های معظم له به عنوان شخصیتی شاهد و فعال اشاره می کنند .
26 حمایت از آیة الله کاشانی و نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران و همه خیزش ها و جریان های مردمی و دینی .
27 بسیج مردم با صدور اعلامیه مشترک با مرحوم آیة الله العظمی میلانی و آیة الله حاج میرزا احمد کفایی برای کمک به زلزله زدگان بویین زهرا در سال 1341
28 میزبانی از علمای تمام شهرستان های کشور و کشورهای مجاور به هنگام تشرفشان به مشهد مقدس و گفتگو با آنان در جهت حفظ و توسعه وحدت بین همه مراجع و علما در جهة اعلای کلمة الله و ارشاد و رفاه مردم .
29 نجات جان بسیاری از فعالان که به حکم دادگاه های رژیم پیشین محکوم به اعدام شده بودند من جمله مرحوم فخرالدین حجازی نماینده اول دو دوره مجلس شورای اسلامی از تهران ، بنا به اعتراف خودش نزد آیة الله حاج میرزاصادق فقیه سبزواری یکی از فرزندان روحانی مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری
30 شناسایی چهره های مستعد خدمتگزاری به شریعت ؛ و تشویق و حمایت آنان نظیر مرحوم عابد زاده که به برکت راهنمایی های مرحوم فقیه سبزواری ، موفق به احداث چهارده حسینیه در مشهد به نام چهارده معصوم علیهم السلام شد .
31 بسیار خدمات عمرانی و دینی و فرهنگی دیگر در طول حداقل چهل سال تلاش بی وقفه که حاصل استجابت دعای خودش بوده است در جوانی که : خدایا ! مرا توفیق خدمت به مردم و بندگانت را عطا کن و چنین شد که فقیهی عالیقدر که علم و فقاهت او زبانزد همه علما و فرهیختگان بود ، دعایش مستجاب می شود و در کسوت مرجعیت و زعامت دینی ، شبانه روز در اندیشه گشودن گره از کار مردم بود و هیچ منتی بر هیچ کس نداشت . مرجع قانعی که از ساده زیستی ، قبایش ضرب المثل در میان طلاب و شاگردانش بود و هیچ کس ، پای اورا پوشیده با جوراب ندید .
اطلاع مرحوم فقیه سبزواری از زمان دقیق فوت خود
آخرین جلسه تدریس مرحوم آیة الله فقیه سبزواری ، روز سه شنبه ، 11 بهمن ماه 1345 شمسی برابر با 20 ماه شوال سال 1386 هجری قمری در بیرونی منزل آن مرحوم برگزار می شود . در دقایق پایانی تدریس ،ناگهان مرحوم فقیه سبزواری ،کتاب رابرهم می زنند و می بندند و با ابتهاج و مسرّت ، می فرمایند :
"این آخرین درس من بود و دیگر شما ،مرا اینجا نخواهید دید " . طلاب و فضلای حاضر در آن مجلس ،تلخ ترین دقایق را تجربه می کنند چرا که با تحقق این پیش بینی ، پشتیبان و پدر و فریاد رس خود را از دست خواهند داد . همه شاگردان و حضّار متأثّر می شوند و گریه می کنند و هر کدام ، فراخور حال خود ، از مرحوم فقیه سبزواری درخواست می کنند چنین صحبت هایی را نکنند اما ، مرحوم فقیه سبزواری ، ضمن دعوت شاگردان به آرامش ، قطعیت خبر خودرا اعلام و با آن ها ، بارویی گشاده و سرشاراز رضایت ،خدا حافظی می کنند .
سر انجام،پیش نگری این عالم روشن ضمیر ، روزشنبه 15 بهمن 1345 هجری شمسی برابربا 24 ماه شوّال 1386 هجری قمری و شب شهادت رئیس مذهب شیعه ، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام تحقق پیدا می کند و حوزه علمیه خراسان ، مؤسّس و پشتیبان خود را از دست می دهد و روح پاک و بلند این عالم خدمتگزار به مردم و طلاب و مردم مستأصل و مستضعف و بی پناه ،به عرش وملکوت پرواز می کند .
وفات
فقیه سبزواری روز شنبه 24 شوال 1384 ه . ق برابر با 15 بهمن 1345 ه . ش در 77 سالگي رحلت نمود و در محل مدرسه باغ رضوان به خاك سپرده شد .
هم اکنون با توسعه حرم مطهر حضرت ثامن الحجج علیه السلام ، مزار ایشان در صحن شمالی و در جوار مقبره شیخ طبرسی در محوطه ای با صفا و گلکاری شده واقع شده است . مرقد فقیه و فیلسوف بزرگ مرحوم آیـ الله حاج شیخ محمد تقی آملی نیز بنا به وصیت خودشان در کنار مرقد مرحوم فقیه سبزواری واقع شده است .
منابع
مؤسّسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
کتاب مکارم الاثار تألیف مرحوم معلم حبیب آبادی
پایگاه اطلاع رسانی حوزه علمیه خراسان
دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران
کتاب مشاهير مدفون در حرم رضوي، ابراهيم زنگنه، ص 167.
وبلاگ زندگی نامه مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری
کتاب عمری پر افتخار یا زندگی نامه مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری
انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج4، ص300.
وبلاگ زندگی نامه آیت الله العظمی فقیه سبزواری
گفتنی است نام آیت الله العظمی میراز حسین فقیه سبزواری در فهرست روحانیون سبزواربزرگ که مدتی است توسط مجله اینترنتی اسرارنامه گردآوری می شود، درج شده است:
نظرت را بنویس
