تنوع شرایط فیزیکی، زیستی، اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کوهستان آن را به ذخیره گاه و محلی برای حفاظت، مشاهده و بررسی علمی و تفریحی تبدیل کرده است. به همین دلیل کشورهای پیشرفته، تمام مراکز علمی، مشاهداتی و تفریحی خود را در ارتفاعات ساخته اند.
امروزه اغلب کانونهای تفرجگاهی در مناطق کوهستانی مستقر شده اند زیرا اکوسیستمهای کوهستانی تفاوتهای اکولوژیکی را در جهت عمودی و در سطح محلی به وضوح نشان می دهند. کوهستانها به دلیل جزیره ای بودن و دشواری دسترسی، از نظر ذخایر ژنتیکی بسیار غنی هستند و به جزیره تنوع زیستی معروف شده اند .
نقاط کوهستانی از جمله اماکن طبیعی هستند که گردشگران زیادی را به سوی خود جلب می کنند. فعالیت های کوهنوردی، کوه پیمایی، صخره نوردی و غارنوردی در چند سال اخیر مورد توجه اقشار مختلف مردم در سطح شهرستان سبزوارقرارگرفته است. به خصوص کوه پیمایی که نیاز به تخصص و آموزش خاصی ندارد و مسیرهای کوه پیمایی غالبا برای استفاده همگانی از قبل آماده شده و موانع موجود بر طرف شده است.
در سطح شهرستان سبزوار [سبزوار بزرگ شامل شهرستان های سبزوار ، داورزن، خوشاب ، جوین ، جغتای وششتمد] برخی از ارتفاعات مورد توجه هیئت های مختلف کوهنوردی و علاقه مندان به فعالیتهای کوه پیمایی می باشد. که به منظور امکان سنجی ویژگیهای اکوتوریستی یا همان طبیعت گردی به بررسی و معرفی هر یک از آنها می پردازیم. و دو قابلیت مهم صخره نوردی و دامنه نوردی را در آنها مورد بررسی قرار خواهیم داد.
1- کوه گر به ارتفاع 2924 متر، بلندترین ارتفاع در سطح شهرستان می باشد. این کوه در دهستان مزینان شهرستان داورزن سبزوار و در شمال شرقی روستای آبرود قرار دارد .
در دامنه های شمالی و پشت به آفتاب این کوهستان امکان انجام ورزشهای زمستانی از جمله اسکی و برف نوردی وجود دارد . کوه گر مورد توجه هیئت های مختلف کوهنوردی در سطح کشور می باشد و هر سال چندین هیئت کوهنوردی جهت صعود به این کوه عازم روستای آبرود می شوند .
2- کوه نظرگاه 2858 متر ارتفاع دارد که در نزد مردم سبزوار به کوه شملق معروف است و زائران زیادی(12000زائردر سال) برای زیارت امامزاده سلطان سید قریش به این کوه عزیمت می کنند.
معروف ترین راه دسترسی از طریق روستای ساروق معروف به راه خاکستری از کنار کوه یاغی میگذرد .
در ضلع شرقی کوه یاغی دیواره هایی به ارتفاع 30 متر و طول150 متر قرار دارد که مورد توجه صخره نوردان و هیئت های کوهنوردی است . در مسیر کوهستانی به طرف شملق و قله نظرگاه به آبشارها متعددی بر می خوریم که در کنار آنها درختان کهنسالی از میان سنگلاخها روییده اند .
3- کوه شاهزاده ابوالقاسم به ارتفاع2812 متردر رشته کوه میش قرار دارد. این کوه سرچشمه رودهای متعددی است که به صورت چشمه سارهایی از منافذ و شکستگیهای عمیق کوه خارج شده و کیفیت مناسبی دارند.در این کوهستان دیواره هایی وجود دارد که تاکنون مسیر برخی از آنها جهت فعالیتهای صخره نوردی باز گشایی شده و در حال حاضردیواره سرتخت ششتمد از سوی تربیت بدنی شهرستان سبزوار جهت تمرینات صخره نوردی ابزارگذاری و میخ کوبی شده است .
4- کوه لور به ارتفاع 2235 متر در شمال روستای کلاته سادات واقع شده است. وجود غار زیبایی در ضلع شرقی آن موجب شده تا مورد توجه علاقه مندان به غار نوردی نیز قرار گیرد به طوری که هرساله صعود سراسری به این کوه توسط هیئت های مختلف کوهنوردی انجام می پذیرد.
5- کوه قوچ خوار در منتهی الیه شمال شرقی شهرستان سبزوار در فاصله 110 کیلومتری و به ارتفاع 2084 متر در غرب روستای نشیب و ازتوابع دهستان دره یام شهرستان خوشاب قرار دارد. این کوه سرچشمه رودخانه های داراب، نشیب و سرولایت است. دره سرسبز و ییلاقی یام حاصل ذوب برف از این کوهستان زیبا و مرتفع است.
6- کوه قلعه دختر به ارتفاع 1950 متر در دهستان همایی در70 کیلومتری شهر سبزوار و در 10 کیلومتری جنوب روستای محمدآباد اریان همچون نگینی از دل دشت سر برآورده و دارای صخره های مرتفع با شیب منفی می باشد که برای صخره نوردی از نوع تخصصی بسیار مناسب است. به دلیل فاصله زیاد این کوه از مرکز شهرستان و خاکی بودن مسیر دسترسی کمتر مورد بازدید هیئت های مختلف کوهنوردی قرار گرفته است.
7- کوه پروند به ارتفاع 1455متر در جنوب غربی روستای پروند در دهستان فروغن واقع شده و با مرکز شهرستان 75 کیلومتر فاصله دارد. غار آهکی پروند با عمق نامعلومی درضلع شرقی این کوه و در مجاورت درخت ارس 400 ساله ای قرارگرفته است. در دامنه های این کوه آهکی آبخانه های انحلالی در هنگام بارندگی پرآب شده و به صورت طبیعی ذخیره گاه آبی مناسبی را برای وحوش منطقه فراهم می سازد. به دلیل قرار گرفتن این کوه در منطقه شکار ممنوع پروند از اهمیت اکوتوریستی بالایی برخوردار می باشد.
8- کوه کمرخونی با ارتفاع 1420 متر دردهستان پایین جوین و درغرب روستای جاورتن قرار دارد. این منطقه با وجود مجموعه غارهای زیبای آهکی و درخت ارس 500 ساله از قابلیت های بالای اکوتوریستی برخوردار است و با توجه به فاصله نزدیک به شهر جغتای (25 کیلومتر) می تواند به یک قطب اکوتوریستی فعال در منطقه تبدیل شود
9- کوه پیر در غرب روستای فوجی و شمال روستای زعفرانیه واقع شده و به دلیل مجاورت با آبشار و غار نورآباد از اهمیت ویژه ای در بخش گردشگری برخوردار است. درصورت رفع تنگناهای امنیتی و ارتباطی موجود در این مسیر با توجه به فاصله 15 کیلومتری این مجموعه با روستای زعفرانیه که در کنار جاده اصلی و پرتردد تهران- مشهد قرار دارد از قابلیتهای لازم برای تبدیل شدن به یک منطقه اکوتوریستی برخوردار است .

الف) بررسی قابلیت های صخره نوردی
صخره نوردی یکی از جذاب ترین و هیجان انگیزترین فعالیتها در هوای آزاد می باشد. صخره نوردی به همراه کوهنوردی در شرایط یخ و برف را اکوتوریسم ماجراجویانه می نامند. از آنجایی که عملیات صخره نوردی اختصاص به طبیعت بکر خارج از سکونتگاههای انسانی دارد، موجب می شود تا برای فراهم ساختن تسهیلات مورد نیاز در محیط طبیعی تغییراتی ایجاد کنند که متاسفانه فرسودگی مناطق بکر را به همراه دارد.
با توجه به تنوع کانیهای تشکیل دهنده ارتفاعات در شهرستان بزرگ سبزوار تمامی آنها از ضریب اطمینان کافی به منظور انجام کارهای فنی و عملیات میخ کوبی به منظورصخره نوردی برخوردار نمی باشند. ولی به صورت پراکنده و متفرق در پاره ای از نواحی صخره هایی با درجه سختی متوسط تا بالا شناسایی، میخ کوبی و ابزارگذاری شده که در حال حاضر کوهنوردان شهرستان سبزوار جهت فراگیری و آموزش به منظور آمادگی بدنی از آنها استفاده می کنند. تربیت بدنی سبزوار در نظردارد تا در سایر دیواره ها یی که از قابلیتهای کافی برای عملیات صخره نوردی برخوردارند، مسیرهای جدیدی را جهت صعود، میخ کوبی و باز گشایی نماید.
در اینجا به معرفی عمده ترین دیواره های شهرستان سبزوار که از قابلیتهای لازم برای عملیات صخره نوردی برخوردارند می پردازیم.
1- دیواره سید علی در شمال سنگ سفید به ارتفاع 25 متر که عملیات میخ کوبی بر روی آن انجام شده و در حال حاضر مورد استفاده صخره نوردان قرار می گیرد.
2- دیواره ارتفاعات روستای سلیمانیه که در دامنه جنوبی کوه سفید واقع شده است. این دیواره ابزارگذاری شده و گیره های مخصوص برای استفاده صخره نوردان علاقه مند برروی آن نصب می باشد.
3- دیواره سر تخت ششتمد به ارتفاع 50 متر که در برنامه های آموزشی دروس تربیت بدنی مراکز تربیت معلم شهرستان برروی آن تمرینات جسمانی انجام می گیرد.
4- دیواره آبشار شملق با ارتفاع 70 متر که توسط صخره نوردان حرفه ای استان عملیات صعود بر روی آن انجام شده و تربیت بدنی در نظر دارد مسیرسهل الوصول تری را جهت صعود بازگشایی کند.
5- دیواره های اطراف آتشکده آذربرزین مهرکه در بعضی نقاط به 60 تا 70 متر می رسد و دارای سنگهای آهکی بدون حفره می باشد که از نظر استحکام درجه سختی بالایی دارد و می توان با اطمینان عملیات میخ کوبی را بر روی آنها انجام داد.
6- دامنه های شرقی کوه سفید مهر و کوه لور و همچنین در اطراف زوپلنگها در پشت آبشار بفره، صخره های مرتفعی وجود دارد که به دلیل صعب العبور بودن تا کنون عملیات میخ کوبی و آماده سازی بر روی آنها انجام نشده و تاکنون دو کوهنورد جان خود را در این منطقه از دست داده اند.
7- در دامنه های غربی کوه گر در اطراف آبرود و بیزه و نهالدان دیواره هایی به ارتفاع 60 تا 80 متر وجود دارد که از نظر فنی دارای استحکام بالایی می باشد ولی به دلیل فاصله زیاداز سبزوار، روی آنها هیچ کار فنی صورت نگرفته است.
8- دیواره های اطراف دره کلاه نمدیها درکوه پروند (اطراف چاه متولی) که جنس سنگهای آن آهکی حفره دار است و به دلیل وجود همین حفره ها و سختی بالای آنها برای عملیات صخره نوردی و تمرینات جسمانی بسیار مناسب بوده و در صعودهای طبیعی می توانند به خوبی مورد استفاده قرار گیرند.
9- دیواره های موجود درکوه قلعه دختر که به دلیل دارا بودن شیب منفی برای عملیات صخره نوردی از نوع حرفه ای آن بسیار مناسب است این دیواره ها در صورت تجهیز می توانند منطقه را به یک قطب صخره نوردی فعال در سطح استان تبدیل کنند.
10- دیواره های ضلع شرقی کوه یاغی با ارتفاع 30 متر و طول 150 متر در شمال روستای ساروق و ابتدای مسیر راه خاکستری قرار گرفته و بازگشایی کامل آن نیاز به نصب تجهیزات بیشتری دارد.


ب) بررسی قابلیت های دامنه نوردی
دامنه نوردی در مفهوم عام کلمه و بر اساس تعریف مرکز اطلاعات سیاحتی آمریکا، معادل طبیعت گردی گرفته شده و شامل دیدار از چشم اندازها و آثار طبیعی، دیدار از حیات وحش، آموزش و پژوهش در طبیعت و سفرهایی است که به منظور تفرج درطبیعت و استفاده از آن برای تغییرحال و هوای روزمره انجام می شود .
شاید بتوان کوه گردی رامعادل دامنه نوردی در نظر گرفت که کاربران در طی آن علاوه برجنبه های ورزشی از هوای پاک و سالم و چشم اندازهای کوهستانی بهره مندمی شوند .
در کوهستانهای بخش شمالی(رشته کوه جغتای) و بخش جنوبی(کوه میش) و در کوههای پراکنده ای که دارای شیب مناسبی می باشد (کمتر از 60 درصد) شرایط دامنه نوردی برای گروههای مختلف سنی فراهم شده و مناسب ترین راههای دسترسی از میان دره های زیبای مشجر و ییلاقی می گذرد که انگیزه بیشتری را برای فعالیتهای اکوتوریستی فراهم می کند.
پژوهشگر :
منبع: بخشی از پایان نامه سید یوسف آزاد کارشناس ارشد جغرافیای طبیعی

کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
اماکن دیدنی و جاذبه های گردشگری سبزوار ، شهر دیرینه های پایدار